شطرنج یک بازی استراتژیک نوبتی و دو نفره است که از قرون گذشته تاکنون بازی میشود. شطرنج یکی از بازی‌های هوشمندانه و جذاب جهان به شمار می‌آید، زیرا بازیکنان را وادار می‌کند از خلاقیت، منطق و شهود خود برای شکست دادن حریف استفاده کنند. با آموزش شطرنج همراه ما باشید تا بدانید که بازی شطرنج چگونه است.
صفحه و مهرههای شطرنج
شطرنج روی یک صفحه مربعی شکل بازی میشود که به ۶۴ خانه کوچکتر با رنگ‌های روشن و تیره تقسیم شده، که صفحه شطرنج نام دارد. صفحه به گونه‌ای قرار می‌گیرد که یک خانه روشن در گوشه پایین سمت راست هر بازیکن باشد. سطرهای افقی خانه‌ها را ردیف و ستون‌های عمودی خانه‌ها را ستون میگویند.
در این بازی فکری، جایگاه قرارگیری مهرهها به شدت اهمیت دارد. در کل نیاز است که اشاره‌گری به هر خانه موجود در صفحه وجود داشته باشد، تا بتوان به نقاط دقیق در صفحه اشاره کرد. موقعیت خانههای صفحه با استفاده از حروف انگلیسی از A تا H برای ستون‌ها و اعداد از ۱ تا ۸ برای ردیف‌ها مشخص می‌شوند.
هر بازیکن در این بازی ۱۶ مهره از یک رنگ سفید یا سیاه، (که با همان رنگ نیز شناخته میشود) دارد. هر مهره می‌تواند در یکی از ۶۴ خانه قرار بگیرد. در هر خانه فقط یک مهره می‌تواند قرار گیرد (نمی‌توان دو مهره را در یک خانه گذاشت).
همچنین هیچ مهره‌ای نمی‌تواند در صفحه باشد اما در خانه‌ای نباشد. به بیان دیگر، هر مهره‌ای که در صفحه است، باید در یک خانه مشخص قرار گیرد. مهرهها به شش نوع تقسیم می‌شوند که هر کدام شکل و حرکت متفاوتی دارند و از اهمیت گوناگونی برخوردارند.
حرکت مهره ها در شطرنج
در ابتدا میخواهیم شما را با انواع مهره ها در این بازی فکری آشنا کنیم و سپس حرکت مهره ها در شطرنج را آموزش دهیم. انواع مهرهها شامل شاه، وزیر، رخ، اسب، سرباز، فیل می شود.
مهره شاه
مهره شاه مهم‌ترین مهره در بازی شطرنج است، زیرا هدف بازی کیش و مات کردن شاه حریف است. حرکت شاه در شطرنج بدینصورت است که شاه می‌تواند یک خانه به هر جهت حرکت کند، تا زمانی که خانه مورد نظر توسط مهره خودی اشغال نشده باشد یا توسط مهره دشمن تهدید نشده باشد. به بیان دیگر، شاه نمی‌تواند در خانه‌ای برود که مهره خودی در آن خانه قرار دارد.
همچنین نمی‌تواند در خانه‌ای برود که تحت حمله نیروهای حریف است. شاه یک حرکت خاص به نام شاه قلعه نیز دارد که به آن اجازه می‌دهد تا با یک حرکت همرمان هم خود شاه حرکت کرده و هم رخ حرکت کند و با این حرکت جایگاه شاه امن‌تر شود. حرکت شاه قلعه شرایط خاصی دارد که حتما باید رعایت شوند.
مهره وزیر
وزیر قوی‌ترین مهره شطرنج است، زیرا می‌تواند به تعداد دلخواه خانه‌ها به هر جهت حرکت کند، تا زمانی که مسیر آن توسط مهره دیگری مسدود نشده باشد. وزیر می‌تواند هر مهره حریف را که در مسیر حرکت آن بایستد بگیرد. وزیر به دلیل قدرت زیادی که دارد و به دلیل اینکه قوی‌ترین مهره ای است، اهمیت بسزایی داشته و همه بازیکنان در حفاظت از وزیر خود می‌کوشند. وزیر مهره خطرناکی برای حریف محسوب میشود و می‌تواند حملات سهمگینی را رقم بزند.
مهره رخ
مهره‌ای است که می‌تواند به تعداد دلخواه خانه‌ها به صورت افقی یا عمودی حرکت کند، تا زمانی که مسیر آن توسط مهره دیگری مسدود نشده باشد. حرکت رخ در شطرنج چگونه است؟ رخ نیز مانند وزیر می‌تواند هر مهره‌ای از حریف که در مسیر حرکتش قرار دارد را بگیرد. به این معنی که آن مهره حریف را از صفحه حذف کرده و خود جای آن مهره بشیند. رخ در حرکت استثنایی شاه قلعه که با شاه انجام میشود نیز مشارکت دارد.
مهره فیل
مهره‌ای است که تا زمانی که مسیر آن توسط مهره دیگری مسدود نشده باشد، می‌تواند به تعداد دلخواه خانه‌ها به صورت مورب حرکت کند. فیل می‌تواند هر مهره حریف را که در مسیر حرکتش باشد، بگیرد. هر بازیکن دو فیل دارد، یکی که در خانههای روشن حرکت می‌کند و یکی که در خانههای تیره حرکت می‌کند.
به فیلی که در خانههای روشن حرکت می‌کند، فیل سفیدرو و به فیلی که در خانههای تیره حرکت می‌کند، فیل سیاه‌رو گفته میشود. جالب است بدانید فیل سفیدرو، همواره در خانههای روشن بوده و هیچگاه نمی‌تواند به خانههای تیره راه یابد. همچنین فیل سیاه‌رو نیز نمی‌تواند وارد خانههای سفید شود و این امر به دلیل نوع حرکت مهره فیل در شطرنج است.
مهره اسب
مهره‌ای است که حرکت منحصر به فردی دارد، زیرا می‌تواند از روی مهرههای دیگر پرش کند. تنها مهره ای که قابلیت پریدن از روی دیگر مهرهها را دارد، مهره اسب است. مهرههای دیگر، اگر مهره‌ای سد راهشان شود، متوقف می‌شوند، اما این محدودیت برای مهره اسب وجود نداشته و هیچ مهره‌ای نمی‌تواند برای اسب محدودیت ایجاد کند.
بیشتر بخوانید : آموزش شطرنج با گری کاسپارف
نحوه حرکت اسب در شطرنج چگونه است ؟ اسب به شکل L حرکت می‌کند، دو خانه به یک جهت و یک خانه به جهت عمود بر آن. به طور مثال دو خانه رو به بالا، و یک خانه رو به راست (یا چپ). اسب می‌تواند مهره‌ای از حریف را بگیرد که دقیقا در مقصد حرکت اسب قرار دارد، نه در مسیر در حرکت آن! به طور مثال در تصویر پایین، اسب فقط می‌تواند به خانههای سبزرنگ برود. فقط مهره‌ای از حریف را می‌تواند بزند که در یکی از این خانههای سبزرنگ باشد.
مهره سرباز
سرباز بیشترین اما ضعیف‌ترین مهره در بازی شطرنج است، زیرا فقط می‌تواند یک خانه به جلو حرکت کند، مگر در حرکت اول خود که می‌تواند دو خانه به جلو حرکت کند. سرباز فقط می‌تواند مهره‌ای از حریف را بگیرد که یک خانه به صورت مورب (مانند فیل) جلوی آن باشد.
سرباز هم یک حرکت خاص به نام آن پاسان دارد که به آن اجازه می‌دهد تا مهره سرباز حریف را که تازه دو خانه به جلو حرکت کرده است و کنار آن قرار گرفته است بگیرد. سرباز یک توانایی خاص هم به نام ارتقا دارد که به آن اجازه می‌دهد وقتی به ردیف آخر صفحه می‌رسد، به هر مهره دیگری (به جز شاه) تبدیل شود.
جایگاه مهرهها در ابتدای بازی
مهرههای سفید در ردیف اول و دوم و مهرههای سیاه در ردیف هفتم و هشتم هستند. وزیر در خانه‌ای از رنگ خودش قرار می‌گیرد و شاه کنار او. رخ‌ها در گوشه‌های صفحه، اسب‌ها کنار رخ‌ها و فیل‌ها کنار اسب‌ها قرار می‌گیرند. مانند تصویر زیر:
قوانین و هدف بازی
بازی شطرنج به صورت نوبتی انجام میشود. در ابتدای بازی، نوبت حرکت بازی سفید است و بازیکنی که مهرههای سفیدرنگ را داشته بازی را آغاز می‌کند. در هر نوبت، بازیکنی که نوبت با اوست باید یکی از مهرههای خود را طبق قوانین حرکت آن جابجا کند.
بازیکن می‌تواند مهره حریف را با جابجایی مهره خود به خانه‌ای که مهره حریف در آن قرار دارد بگیرد، یعنی مهره حریف را از صفحه حذف کرده و مهره خود را در جای آن قرار دهد. بازیکن نمی‌تواند مهره خود را به خانه‌ای ببرد که توسط مهره خودی اشغال شده است.
بازیکن نمی‌تواند حرکتی انجام دهد که شاه خود را در معرض کیش قرار دهد. کیش به وضعیتی گفته میشود که شاه تحت حمله نیروهای حریف است. بنابراین می‌توان گفت یک بازیکن، نمی‌تواند مهره شاه خود را در معرض حمله قرار دهد. اگر بازیکنی در معرض کیش باشد، باید حرکتی انجام دهد که شاه خود را از کیش خارج کند.
برای این منظور، سه راهکار کلی دارد: یا جابجایی شاه، یا مسدود کردن راه حمله، یا گرفتن مهره حمله‌کننده. اگر بازیکن حرکت قانونی برای خارج شدن از کیش نداشته باشد، کیش و مات میشود و بازی را می‌بازد. پس می‌توان گفت که کیش و مات، موقعیتی است که شاه یکی از بازیکنان تحت حمله بوده (کیش است) اما با هیچ حرکت قانونی، نمی‌تواند از کیش خارج شود (حمله را دفع کند).
کیش و مات
هدف نهایی بازی شطرنج، کیش و مات کردن شاه حریف است. به این معنی که طوری به شاه حریف کیش دهد، که حریف قابلیت رفع کیش نداشته باشد. کیش و مات هدف نهایی بازی است و بازی را فوراً خاتمه می‌دهد. فردی که شاه حریف را کیش و مات کرده، برنده بازی است و بازیکنی که شاهش کیش و مات شده، بازنده بازی می‌باشد.
اما راههای دیگری نیز جهت اتمام بازی وجود دارد، مانند:
تسلیم
بازیکن می‌تواند در هر زمانی از بازی تسلیم شده و بازی را واگذار کند، که به این معنی است که شکست خود را پذیرفته و بازی را ترک کند. تسلیم رایج‌ترین روش پایان دادن به بازی است وقتی که بازیکن در وضعیت نامطلوبی باشد و هیچ شانسی برای برد یا مساوی کردن بازی نداشته باشد. معمولا در بازی بزرگان، بازی به کیش و مات ختم نمی‌شود، بلکه یکی از طرفین تسلیم میشود یا بازی مساوی میشود. اما بازی شطرنج چطور مساوی میشود؟
تساوی
تساوی در شطرنج، همواره بازی‌ها به برد و باخت طرفین ختم نمی‌شود بلکه گاهی اوقات بازی مساوی میشود یعنی هیچ یک بازی نه برده است و نه باخته.
راههای مختلفی وجود دارد که تساوی رخ دهد، مانند:
پات
پات وضعیتی است که بازیکنی که نوبت اوست در معرض کیش نباشد، و حرکت قانونی نیز نداشته باشد. در این صورت بازی مساوی است. چرا که کیش و مات رخ نداده، و راهی برای ادامه بازی وجود ندارد. پس پات مساوی است، زیرا بازی نمی‌تواند ادامه یابد.
توافق
بازیکنان می‌توانند در هر زمانی توافق کنند که بازی را با تساوی به اتمام برسانند. برای این منظور هر دو بازیکن باید موافق باشند. وقتی که بازیکنان در وضعیت متعادلی باشند و راه روشنی برای برد نداشته باشند، توافق رایج‌ترین روش پایان دادن به بازی است. در برخی مسابقات محدودیت‌هایی برای این نوع از تساوی در نظر گرفته میشود. به طور مثال برخی مسابقات اجازه پیشنهاد تساوی را تا قبل از حرکت ۴۰ به بازیکنان نمی‌دهند.
سه بار تکرار
سه بار تکرار این نوع تساوی، همانطور که از نامش پیداست، زمانی رخ می‌دهد که یک پوزیسیون (وضعیت چینش مهرهها) سه بار عینا تکرار شود. اگر یک وضعیت سه بار تکرار شود بازی مساوی است، زیرا بازی پیشرفتی نمی‌کند. در بسیاری از موارد، وقتی بازیکنان ادامه دادن بازی را بیهوده می‌بینند و می‌دانند پیشرفتی حاصل نخواهد شد، وضعیتی به خصوصی را سه بار تکرار کرده و بازی را مساوی می‌کنند.
کمبود نیرو
کمبود نیرو به موقعیتی گفته میشود که هیچ یک از طرفین، نیروی کافی برای کیش و مات کردن حریف را نداشته باشد. حالت کمبود نیرو، مساوی می‌باشد چرا که هیچ یک از طرفین نمی‌تواند دیگری را کیش و مات کرده، بنابراین بازی نمی‌تواند برنده داشته باشد. برای مثال، یک شاه و یک فیل نمی‌توانند یک شاه تنها را کیش و مات کنند، همچنین یک شاه و یک اسب هم نمی‌توانند. پس در این صورت بازی مساوی است.
قانون ۵۰ حرکت
قانون ۵۰ حرکت در شطرنج می‌گوید: اگر در ۵۰ حرکت متوالی، هیچ پیاده‌ای رانده نشود و هیچ مهره‌ای زده نشود، بازی مساوی است. هر بار که یکی از این دو شرط نقض شود، شمارش حرکات از صفر آغاز میشود. لازم به ذکر است این قانون در اوایل بازی کاربرد چندانی ندارد، چرا که به دلیل نیروهای زیاد و وجود پیاده‌های متعدد، این دو شرط دائما در حال نقض شدن، می‌باشند. اما در اواخر بازی، که تعداد نیروها اندک و پیاده‌ها نیز کمترند، قانون ۵۰ حرکت ملموس‌تر می‌باشد.
فواید شطرنج
شطرنج می تواند برای ذهن، سلامتی و حتی شخصیت شما مفید باشد. در این بخش به برخی از فواید شطرنج برای زندگی شما اشاره می کنیم:
- تقویت حافظه: این بازی نیازمند حفظ حرکات مختلف مهره ها، استراتژی ها و ترکیبات است. این کار باعث می شود که مغز شما به ذخیره و بازیابی اطلاعات به صورت موثر عادت کند. برخی از مطالعات نشان داده اند که افرادی که شطرنج بازی می‌کنند، حافظه بهتری نسبت به کسانی که بازی نمی‌کنند دارند. جالب است بدانید قهرمان اسبق جهان، مگنوس کارلسن، حافظه‌ای استثنایی داشته و در چندین چالش حافظه، عملکردی فوق‌العاده و حیرت‌انگیز از خود نشان داده است.
- افزایش هوش: شطرنج یک بازی است که نیازمند تفکر منطقی، تحلیلی و خلاق است. بازیکنان باید بتوانند به سرعت و دقت مسائل را حل کنند، پیش بینی کنند و تصمیمات بهینه بگیرند. این فعالیت ها باعث می شود که مغز شما عملکرد بهتری داشته باشد و سطح هوش شما را افزایش دهد. برخی از مطالعات نشان داده اند که بازیکنان شطرنج دارای ضریب هوشی بالاتری نسبت به دیگران هستند.
- پیشگیری از بیماری های مغزی: شطرنج می تواند مغز شما را در سنین بالا نیز فعال و سالم نگه دارد. همچنین باعث می شود که مغز شما از طریق تحریک نورون ها و اتصالات آنها، سلول های مغزی جدید تولید کند. این کار می تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری های مغزی مانند آلزایمر یا دمانس کمک کند.
- بهبود مهارت های اجتماعی: شطرنج می تواند شما را با افراد مختلفی از سراسر جهان آشنا کند. در جهان امروز که رد پای تکنولوژی در همه عرصه‌ها دیده میشود، در دنیای شطرنج نیز تحولات عظیمی رخ داده است. با وجود چندین پلتفرم بازی شطرنج آنلاین، شما می‌توانید در هر ساعت از شبانه‌روز، حریفی برای رقابت پیدا کنید. جالب است که حریفان شما می‌توانند از سراسر جهان و از کشورها و شهرهای متفاوت باشند. شما می توانید با دوستان خود، خانواده خود یا حتی غریبه هایی که علاقه به شطرنج دارند بازی کنید و از طریق شطرنج با فرهنگ ها، زبان ها و دیدگاه های متفاوتی آشنا شوید.
به این ترتیب، شطرنج یک بازی است که نه تنها سرگرم کننده و جذاب است، بلکه می تواند برای زندگی شما مفید باشد. این بازی فکری می تواند به شما کمک کند تا مغز خود را تقویت کنید، هوش خود را افزایش دهید، از بیماری های مغزی پیشگیری کنید و مهارت های اجتماعی خود را بهبود بخشید. پس چه منتظر هستید؟ بیایید شطرنج بازی کنیم!
تاریخ و فرهنگ شطرنج
شطرنج یک بازی با تاریخ و فرهنگ غنی و طولانی است که در تمدن‌ها و قاره‌های مختلف رواج داشته است. گمان می‌رود این بازی فکری در قرن ششم در هند به وجود آمده است، که به آن چتورانگا، به معنی چهار بخش ارتش، می‌گفتند. این بازی سپس به ایران قدیم یا همان سرزمین پارس آمد، که به آن شطرنج می‌گفتند، و سپس به جهان اعراب رفت، جایی که از طریق اسپانیا و سیسیل به اروپا معرفی شد.
شطرنج در طی تاریخ تغییراتی در قوانین و مهرههای خود داشته است، تا اینکه در قرن نوزدهم به شکل مدرن و امروزی خود رسید، که در آن استانداردسازی و پذیرش جهانی قوانین تثبیت شد. انواع شطرنج براساس سبک، استراتژی، کنترل زمان و جنس صفحه دسته بندی می شود.
شطرنج بیش از یک بازی، یک شکل از هنر، علم و ورزش نیز هست. این بازی الهام‌بخش بسیاری از آثار ادبی، موسیقی، نقاشی و فیلم بوده است، و همچنین بر بسیاری از زمینه‌های ریاضی، علوم کامپیوتر، روانشناسی و آموزش تأثیر بسزایی گذاشته است. شطرنج یک ورزش رقابتی است، و مسابقات فراوانی برای این ورزش وجود دارد.
این بازی توسط میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، از علاقه‌مندان تا حرفه‌ای‌ها، از کودکان تا سالمندان، از غیرجدی تا جدی بازی میشود. از این بازی هر کسی می‌تواند لذت ببرد، بدون توجه به سن، جنسیت، پیشینه یا مهارت.
شطرنج یک بازی است که می‌تواند به شما درس‌های ارزشمندی بیاموزد، مانند اینکه:
- چگونه به طور منطقی و خلاقانه فکر کنید
- چگونه پیش بینی کنید و عواقب کارهای خود را بسنجید
- چگونه خطرات و پاداش‌ها را ارزیابی کنید
- چگونه با چالش‌ها و شکست‌ها کنار بیایید
- چگونه به حریف و قوانین را احترام بگذارید
- چگونه سرگرم شوید و از اشتباهات خود یاد بگیرید
شطرنج می‌تواند زندگی شما را غنی‌تر کند، زیرا می‌تواند:
- حافظه و تمرکز شما را بهبود بخشد
- مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری شما را افزایش دهد
- اعتماد به نفس و خودباوری شما را تقویت کند
- توانایی‌های تحلیلی و انتقادی شما را توسعه دهد
- تخیل و خلاقیت شما را تحریک کند
- به شما آرامش ببخشد و شما را سرگرم کند
این بازی می‌تواند ارتباط شما را با دیگران تقویت کند، زیرا می‌تواند:
- دوستی‌ها و تعاملات اجتماعی را ترویج دهد
- ارتباط و همکاری را تشویق کند
- تنوع و تبادل فرهنگی را ارتقا دهد
- تحسین و قدردانی را الهام بخشد
این بازی می‌تواند جهان را تغییر دهد، زیرا می‌تواند:
- به مردم آموزش دهد و آنها را توانمند سازد
- مردم را به چالش کشیده و به آنان انگیزه دهد
- مردم را متحد و الهام‌بخش کند
شطرنج می‌تواند هر چیزی باشد که شما می‌خواهید، زیرا شطرنج چیزی نیست جز:
- یک بازی مهارت و استراتژی
- یک بازی پر از زیبایی و ظرافت
- یک بازی اشتیاق و شادی
- یک بازی خرد و شگفتی
شطرنج یک بازی است که می‌توانید امروز بازی کنید، زیرا:
- یادگیری‌اش آسان اما استاد شدن در آن سخت است
- مقرون به صرفه و در دسترس است
- سرگرم‌کننده و پاداش‌بخش می‌باشد
این بازی هرگز قدیمی یا خسته‌کننده نمی‌شود. همیشه ذهن شما را به چالش کشیده و گاهی موجب تعجب و حیرت شما میشود. همواره به شما درس داده و نردبان رشد شما میشود و شما را دعوت به یادگیری می‌کند!
سوالات متداول
۱. آن پاسان در شطرنج چیست
حرکت آنپاسان یک حرکت استثنا و فقط در مورد پیاده ها است آن هم پیاده ای که در جریان بازی موفق شده یک خانه از خط مرزی عبور کند. در واقع یک حرکت خاص جهت گرفتن مهره پیاده است.
۲. حرکت وزیر در شطرنج چیست
حرکت مهره وزیر در شطرنج ترکیبی از حرکت مهره های رخ و فیل است. مهره وزیر می‌تواند در ستون‌ها و ردیف‌ها و هم در قطرها حرکت کند.
۳. بازنده شطرنج چیست
باخت یا همان بازنده شطرنج را مات میگویند و دیگر عنوان هایی مثل بازی باخت، بازی تمام، تسلیم شده و درنهایت بازی بازنده میشناسند. بازنده شطرنج کسی است که تمام مهره های خود را از دست داده و به بن بست برسد، که به این حالت کیش و مات میگویند.
نویسنده : حامد جدیر
