آموزش انواع شروع بازی شطرنج و بهترین گشایش ها و گسترش مهره در اول بازی

یکی از سوالات رایج و مهم برای شطرنج بازان ( چه کودکان و چه بزرگسالان)، نحوه شروع بازی شطرنج می باشد. انواع مختلفی از شروع بازی شطرنج یا گشایش های شطرنج وجود دارد که متناسب با استراتژی انتخاب می شود و در کل بازی بسیار تاثیرگذار است. اینکه بازیکنان چگونه و با چه حرکتی بازی شطرنج را آغاز کنند می تواند یکی از مهمترین و کلیدی ترین سؤال برای هر شطرنج بازی  در هر سطحی باشد. با توجه به اهمیت این مبحث آموزشی شطرنج که در کلاس های شطرنج بسیار سؤال می شود، تیم آموزش باشگاه شطرنج ایران (مدرسه تخصصی شطرنج) در این مطلب قصد دارد شما را با آموزش شطرنج به زبان ساده و حرفه ای در خصوص شروع بازی شطرنج آشنا سازد.

همچنین می توانید برای آموزش شطرنج حرفه ای از آموزش مجازی شطرنج (ترم اول رایگان) شروع و آموزش ترم های بعدی شطرنج را به همین ترتیب دنبال کنید تا در کمترین زمان به یک شطرنج باز حرفه ای تبدیل شوید.

انواع شروع بازی شطرنج و گشایش های شطرنج بر اساس حرکت اول سفید در شطرنج
از آنجایی که حرکت اول در شطرنج با بازیکن سفید می باشد و معمولا بازیکن سیاه بر اساس حرکت بازیکن سفید حرکت خود را انجام می دهد، انواع شروع بازی و گشایش در شطرنج را بر اساس حرکت اول سفید به انواع مختلف تقسیم می شود.:

نکته: برای حرکت اول هر کدام از ۸ سرباز ردیف دوم می توانند یک خانه یا دو خانه به جلو بروند که می شود ۱۶ حرکت، یا اینکه اسب حرکت کند که هر اسب هم برای حرکت اول خود ۲ انتخاب دارد که می شود ۴ حرکت. پس در مجموع ۲۰ حرکت برای حرکت اول مهره سفید وجود دارد که از هر کدام از این شروع بازی ها گاها شروع بازی ها، یا حمله ها و دفاع های مختلفی تولید می شود که در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت. این ۲۰ بازی را به ترتیب محبوبیت و رایج بودن برای شما مرتب می کنیم و محاسن و طرح های هر کدام را در ضمن آن توضیح و شرح می دهیم.

 ۱. e4

اولین، معروف ترین و بهترین شروع بازی در شطرنج ، شروع با سرباز جلوی شاه (King’s Pawn Openings)

این حرکت سفید شروع بازی قاطعانه ای است که بسیار محکم است. با این حرکت سفید مرکز اصلی را هدف قرار داده و ضمن تسخیر یکی از خانه های مرکزی اصلی خانه های d5 و f5 را کنترل می کند. همچنین سفید با حرکت ۱.e4 راه وزیر و فیل سفید رو را هم زمان باز می کند.

می توان گفت این حرکت بهترین شروع بازی شطرنج برای سفید است (البته این حرف نسبی است). این شروع بازی معروف ترین گشایش شطرنج است و در سطوح مختلف شطرنج بازی می شود و محبوبیت فراوان دارد.

این شروع بازی محبوب ترین شروع بازی قهرمان جهان بابی فیشر بوده است و او درباره این شروع بازی گفته است “این شروع بازی بهترین شروع بازی است و امتحان خود را پس داده است”

گشایش های شطرنج با ۱.e4 به طور سنتی تیز تر و تهاجمی تر از شروع بازی با ۱.d4 می باشد. البته این برداشت یک صحبت کلی افراط گرایانه است چرا که پس از این حرکت سیاه انتخاب های زیاد و پیچیده ای دارد که بیشترین شاخه های شروع بازی و دفاع را نیز شامل می شود و در خیلی از آنها هر دو بازیکن موقعیت های بسیاری برای برد خواهند داشت.

شروع بازی هایی که سیاه در جواب ۱.e4 سفید ۱.e5 را بازی می کند به گشایش های باز معروف هستند. و اگر سیاه در جواب ۱.e4 سفید حرکتی غیر از ۱.e5 بازی کند آن شروع بازی در زمره گشایش های نیمه باز قرار می گیرد. مابقی شروع بازی ها که سفید حرکت اول را با غیر از e4 شروع می کند همگی گشایش های بسته می باشند.

در واقع سفید به صورت ساده تصمیم دارد با ۱.e4 در حرکت بعدی خود d4 بازی کند و مرکز اصلی را به طور کامل بدست آورده و کنترل کند.

طرح های سیاه برای پاسخ به ۱.d4 :

• سیاه نیز با مستقر کردن یک پیاده در e5 و مرکز سهمی از مرکز ببرد و در امنیت مرکز اصلی با سفید شریک شود.
• سیاه نیز با مستقر کردن یک پیاده در d5 و مرکز سهمی از مرکز ببرد و در امنیت مرکز اصلی با سفید شریک شود.
• سریعا به پیاده سفید حمله کند.
• مرکز را بدست سفید بسپارد و با پیاده e4 کاری نداشته باشد ولی سفید را از به دست آوردن کلاسیک مرکز اصلی صفحه شطرنج با حرکات e4 و d4 محروم کند.
• حرکات سفید را نادیده بگیرد و اجازه بدهد سفید مرکز را به طور کلاسیک در اختیار بگیرد و بعدا یک به فکر یک چاره برای آن باشد.

تمامی گشایش ها و شروع بازی های معروف و انواع گشایش های شطرنج با حرکت ۱.d4 به شرح زیر می باشد. لیست شروع بازی های شطرنج را به طور مختصر توضیح می دهیم و اطلاعات جامع تر و کامل تر را نسبت به این گشایش ها در مقاله های جداگانه در اختیار شما قرار می گیرد.
لیست شروع بازی های شطرنج باز با شروع ۱. e4 e5 :

• شروع بازی و گشایش ایتالیایی
• شاخه اصلی یا ایتالیایی باز
• ایتالیایی بسته
• ژیکو پیانو Giuoco Piano
• گامبی ایونز Evans Gambit گامبی ایوانس پذیرفته شده و پذیرفته نشده
• دفاع دو اسب Two Knights Defence
• دفاع مجارستانی Hungarian Defence
• شروع بازی اسپانیایی یا روی لوپز Ruy Lopez
• شروع بازی چهار اسب Four Knights Game
• گامبی شاه King’s Gambit
• شروع بازی فیل Bishop’s Opening
• شروع بازی اسکاتلندی Scotch Game
• شروع بازی سه اسب Three Knights Game
• گشایش پونزیانی Ponziani Opening
• شروع بازی وینی Vienna Game
• شروع بازی مرکزی Center Game
• شروع بازی شاخه لئوناردیس Leonardis Variation
• حمله وزیر متعصب Wayward Queen Attack

 

 ۱. d4

دومین شروع بازی رایج دنیا و بهترین شروع بازی در شطرنج، شروع با سرباز جلوی وزیر یعنی شروع بازی d4 در شطرنج است.

(Queen’s Pawn Openings)

در این شروع بازی شطرنج ، سفید با حرکت d4 به مرکز حمله می کند و سعی دارد مرکز را تحت کنترل خود قرار دهد. همانطور قبل تر به آن اشاره شد مجموعه خانه های d4 ، e4 ، d5 و e5 به مرکز اصلی یا کوچک معروف است و شطرنج بازان همیشه سعی دارند مرکز اصلی را تصاحب کنند یا بر آن تسلط پیدا کنند.

اصولا دو شروع بازی رایج و گشایش های شطرنج معروف که ۱.e4 و ۱.d4 می باشد ساده ترین و راحت ترین کار برای تصاحب مرکز یعنی قرار دادن مهره پیاده در یکی از خانه های مرکز اصلی می باشد.

سیاه باید تصمیم بگیرد که چگونه به این حمله محکم، پاسخ دهد که به طور سنتی، دو پاسخ پر طرفدار و معروف به این شروع بازی و گشایش شطرنج ۱. d5 و ۱. Nf6 می باشد. علت محبوبیت این دو حرکت این است که اکثر حرکات دیگر سیاه در پاسخ به ۱.d4 سفید منجر به اجازه سفید برای تصرف کامل مرکز می شود.

به عبارت دیگر هر حرکت دیگری باعث می شود سفید با حرکت ۲.e4 مرکز گسترده ای را تصاحب کند. اجازه ندادن به تصاحب مرکز اصلی در شطرنج کلاسیک بیسیار مورد توجه و اجباری بود در حالی که در شطرنج مدرن مرکز گسترده مورد قبول است و با آن مشکلی ندارند.

۱. Nf3

سومین شروع بازی رایج دنیا گشایش و شروع بازی زاکرتورت

(Zukertort Opening)

مهره های سفید انعطاف پذیر هستند زیرا سفید می تواند قصد بازی در افتتاحیه RETI یا حمله سرخپوستان پادشاه را داشته باشد، اگرچه می تواند به راحتی به دفاع دیگری از جمله دفاع سیسیلی تبدیل شود. در این شروع بازی شطرنج، نسبت به شروع بازی e4 و d4 شروع بازی ضعیفی است، البته یک نوع حرکت زیرکانه محسوب می شود. دو خانه مرکزی d4 , e5 را محافظت می کند.

۱. c4

چهارمین شروع بازی رایج دنیا گشایش و شروع بازی انگلیسی (English Opening)

این شروع بازی به اندازه ۱.e4 یا ۱.d4 مناسب نیست، اما کنترل d5 را در اختیار می گیرد. به عبارت دیگرحرکت اول c4 (شروع بازی انگلیسی ) حرکت قوی شروع بازی شطرنج است که منجر به شروع بازی های محکم و سالم برای سفید در شطرنج می شود. این شروع بازی بسیار انعطاف پذیر است و می تواند به راحتی جابجا شود. با این حرکت می توان از خانه d5 محافظت کرد.

۱. g3

پنجمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی مجارستانی (Hungarian Opening)

حرکت اول g3 برای سفید حرکت مناسبی به نظر می رسد و می تواند به شروع بازی های دیگر مثل انگلیسی تبدیل شود .نام های دیگر این افتتاحیه افتتاحیه بنکو و افتتاحیه فیانچتو پادشاه شناخته می شود. عیب اصلی این حرکت این است که سیاه را قادر می سازد با هر حرکتی که می خواهد بازی کند که مرکز را تصرف کند و سفید امتیاز تصرف مرکز را از دست می دهد.

 

۱. b3

ششمین شروع بازی رایج دنیا گشایش لارسن یا شروع بازی فیل فیانکتو سمت وزیر (Larsen Attack or Queen’s Fianchetto Opening)

این شروع بازی ، سبک بازی مدرن را معرفی و رونمایی می کند زیرا باعث گسترش فیل از خانه b2 میشود. البته خانه های c4 و a4 را کنترل می کند اما امتیازات این شروع بازی کم است.
پاسخ های سیاه می تواند ۱.e5 ، ۱.d5 و ۱.nf6 باشد.

۱. f4

هفتمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی برد یا حمله هلندی

(Bird’s Opening or Dutch Attack)

یک افتتاحیه تهاجمی و کمتر رایج است که به نام هنری برد شطرنج باز نامگذاری شده است. سیاه می تواند با ۱…d5 (تغییر هلندی) یا ۱…e5 (از(Gambit) پاسخ دهد. این شروع بازی هلندی از خانه e5 محافظت میکند.

۱. Nc3

هشتمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی دانست یا گشایش ون گیت

(Dunst Opening or Van Geet Opening)

افتتاحیه ای است که به ندرت بازی می شود. امکان جابجایی های مختلف و برخی خطوط مستقل را فراهم می کند. باعث حمایت دو خانه مرکزی d5 و e4 می شود.

 

۱. b4

نهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی لهستانی یا گشایش سوکولسکی

(Polish Opening or Sokolsky Opening)

یک افتتاحیه کناری و نسبتاً غیرمعمول است که با حرکت ۱.b4 شروع می شود، هدف از این حرکت این است که به جای کنترل مرکز، برای برتری در کنار ملکه بجنگید. این افتتاحیه به عنوان افتتاحیه نامنظم شناخته می شود. باعث گسترش فیل از خانه b2 می شود.

۱. e3

دهمین شروع بازی رایج دنیا گشایش فنت کرایس

(Van’t Kruijs Opening)

یک افتتاحیه نامنظم که تا حدودی منفعل در نظر گرفته می شود. بازی ممکن است به خطوطی از افتتاحیه انگلیسی (c2–c4)، بازی پیاده ملکه (d2–d4)، یا دفاع معکوس فرانسوی (d2–d4 با تأخیر)، دفاع معکوس هلندی (f2–f4) یا تغییرات مدرن لارسن تبدیل شود.

۱. d3

یازدهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی مایزس

(Mieses Opening)

این حرکت قابل پخش است، اما چندان بازی نمی‌شود، زیرا نقش چندانی در تصرف مرکز ندارد. سبب گسترش فیل از خانه d3 می شود .

 ۱. a3

دوازدهمین شروع بازی رایج دنیا گشایش اندرسن

(Anderssen’s Opening)

این حرکت باز برای توسعه یا کنترل مرکز کار چندانی نمی کند. در واقع، این افتتاحیه بر اساس این ایده است که سفید با مهره های سیاه بازی می کند، اما او حرکت ۱. a3 را قبلاً بازی کرده است.

۱. g4

سیزدهمین شروع بازی رایج دنیا حمله گراب

(Grob’s Attack)

به طور کلی یکی از بدترین حرکات شروع برای سفیدپوشان در نظر گرفته می شود. با این حال، اگر سفید برخی از تئوری ها را بداند و سیاهان غافلگیر شوند، این افتتاحیه حتی در سطوح بالا نیز قابل بازی است.

۱. c3

چهاردهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی و گشایش زاراگوزا

(Saragossa Opening)

یکی از خانه های مرکز اصلی e4 را تحت کنترل دارد و جای مناسب اسب nc3 را تصرف کرده است.

۱. a4

پانزدهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی ور یا گشایش میدو هی

(Ware Opening or Meadow Hay Opening)

شروع بازی ware که به افتخار شطرنج‌باز آمریکایی پرستون ور نامگذاری شده است، افتتاحیه غیرمعمولی است که با حرکت ۱.a4 شروع می‌شود. بسیار نادر و بی فایده است زیرا هیچ کاری برای کنترل مرکز یا توسعه یک قطعه ندارد

۱. h3

شانزدهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی کلمنز (Clemenz Opening)

این حرکت باز برای توسعه یا کنترل مرکز کار چندانی نمی کند. شروع بازی ضعیفی است و مهره سفید امتیاز تصرف مرکز را از دست می دهد.

۱. h4

هفدهمین شروع بازی رایج دنیا گشایش دسپرز (Desperz Opening)

افتتاحیه Desprez (یا باز کردن Kádas) یک حرکت نسبتاً بی فایده است که هیچ کمکی به میدان های مرکزی مهم نمی کند.هیچ استاد برجسته ای تا به حال از آن در بازی های حرفه ای استفاده نکرده است، اگرچه برخی از آنها، به ویژه هیکارو ناکامورا، آن را در هنگام رعد و برق بازی می کنند. در نتیجه این حرکت در میان شطرنج بازان جدی به ندرت دیده می شود. با این حال، اگر می‌خواهید حریف خود را دور بریزید، این می‌تواند شروع خوبی باشد.

۱. Nh3

هجدهمین شروع بازی رایج دنیا گشایش امر یا شروع بازی پاریسی یا گشایش شوالیه مست یا شروع بازی آمونیا
(Amar Opening or Paris Opening or Drunken Knight Opening or Ammonia Opening)

عناوین دیگر این افتتاحیه عبارتند از: افتتاحیه عمار، افتتاحیه پاریس، و افتتاحیه شوالیه مست.این شروع بازی کنترل خانه های مرکزی را برعهده ندارد .

۱. f3

نوزدهمین شروع بازی رایج دنیا شروع بازی بارنز (Barnes Opening)

یک حرکت شروع غیرفعال که به ندرت انجام می شود و مزیت حرکت اول سفید را از بین می برد. در واقع، این بدترین حرکت ممکن اول سفید است زیرا راه هیچ مهره ارزشمندی مثل فیل را باز نمی کند. اما باعث کنترل خانه مرکزی (e4) می شود .

شروع بازی بارنز منجر به کیش و ماتی معروف به کیش و مات احمقانه یا Fool’s mate می شود.

۱. Na3

بیستمین، آخرین و بدترین شروع بازی دنیا شروع بازی دارکین یا حمله سدیمی (Durkin Opening or Sodium Attack)

اهمیت انواع شروع بازی در شطرنج مبتدی و حرفه ای

بازی شطرنج را عموما به سه مرحله تقسیم می کنند:

• شروع بازی یا گشایش
• وسط بازی
• آخر بازی

گشایش یا شروع بازی در شطرنج عبارت است از گسترش اولیه نیروها و وارد کردن آن ها به کارزار جنگ صفحه شطرنج . مهم ترین مسئله در گشایش اول بازی شطرنج عبارت است از بسیج قوا و کنترل یا تسخیر خانه ها و خطوط مهم توسط نیروها و به دست آوردن پوزیسیون بهتر نسبت به حریف که در نهایت منجر به پیروزی کلی در بازی شطرنج می شود. در مرحله گشایش عموما نبرد اصلی به قصد تصرف مرکز و رفع موانع گسترش برای خود و ایجاد موانع گسترش برای حریف صورت می گیرد.

در بازی شطرنج، جنگ از نخستین حرکت ها آغاز می شود. به نظر می رسد که در شروع بازی حرکت ۱-e4 یا ۱-d4 و گاه ۱-c4 مناسب ترین حرکت باشد. سپس در گسترش سوارها باید دقت کرد که در قرار گیرند که بر مرکز تسلط داشته باشند یا مهره هایی از حریف را که متوجه مرکز می شوند مورد تهدید قرار دهند.

البته هدایت صحیح مرحله گشایش اهمیت بسیار دارد. بی اعتنایی به نظم و سیاق بازی، به نبردی بی تدارک در شرایط نامطلوب می انجامد و ممکن است حریف در گسترش جلو بیفتد و یا به پوزیسیون دلخواهش برسد.

نکته: کلا به نوآموزان توصیه می شود که در شروع بازی، بیشتر سعی کنند سوارها را گسترش دهند و از بازی اضافی با پیاده ها اجتناب کنند. گسترش سوارها مهم تر از حرکت دادن پیاده هاست. حرکت پیاده ها به قصد گشودن خطوط برای سوارها صورت می گیرد و هدف ما فعال کردن سوارهاست. از این رو در آغاز گشایش ها عموما پیاده های ستون e و d را پیش می رانند تا راه فیل ها گشوده شود. اگر ضرورت ایجاب کند حرکت پیاده های ستون های دیگر هم صورت می گیرد.

 

انواع گشایش و شروع بازی در شطرنج

به طور کلی می توان گشایش و شروع بازی ها انواعرا به سه دسته کلی تقسیم کرد:

• شروع بازی و گشایش های باز
• شروع بازی و گشایش های نیمه باز
• شروع بازی و گشایش های بسته

۱- شروع بازی باز در شطرنج ( گشایش های باز )

هر گشایشی که در آن سیاه در جواب ۱-e4 حرکت ۱-e5 را بازی کند در زمره گشایش های باز قرار دارد. در این گشایش ها، سوارها زود گسترش می یابند و مرکز پیاده ای معمولا زود باز می شود. در نتیجه، بازی های جاندار و مهیجی پدید می آیند که گاه با ترکیب های هوشمندانه همراهند.

۲- شروع بازی نیمه باز در شطرنج ( گشایش های نیمه باز )

گشایش هایی که سیاه در جواب ۱-e4 ، حرکتی غیر از ۱-e5 بازی کند، گشایش های نیمه باز خوانده می شوند. در این گشایش ها سیاه از مرکز غفلت نمی کند بلکه بعد از اینکه سفید مرکز را اشغال کرد به آن حمله می کند. در این استراتژی، سفید در ابتدا برتری مختصری می یابد یا وضع راحت تری دارد. در نتیجه سفید سعی می کند بازی را بازتر کند تا از این آزادی عمل بیشتر بهره بگیرد. سیاه می کوشد از باز شدن بازی جلوگیری کند و به تکمیل گسترش بپردازد.

۳- شروع بازی بسته در شطرنج ( گشایش های بسته )

گشایش هایی که در آن ها سفید در حرکت اول به جای ۱-e4 ، حرکت های دیگری چون ۱-d4 ، ۱-c4 ، ۱-Nf3 ، ۱-f4 بازی کند، گشایش های بسته خوانده می شوند. معمولا در این نوع گشایش ها ، زنجیرهای پیاده ای تا مدتی در مرکز دوام می یابند و حتی ساکن می شوند. در نتیجه، گسترش سوارها آهسته تر است و مانور و زمینه چینی اهمیت بیشتری می یابد.

به دلیل آهستگی گشایش در این نوع شروع بازی ، هدف های استراتژیکی دیرتر آشکار می شوند و حالت بغرنج تری دارند. اما اصول کلی گشایش به قوت خود باقی است. و تصرف مرکز صقحه شطرنج ، ایجاد ضعف در مواضع حریف و کسب برتری های جزئی در درجه اهمیت است.

در هر نوع از انواع شروع بازی و گشایش ها ۳ اصل مهم وجود دارد که هر شطرنجبازی حتی قهرمانان جهان باید رعایت کنند و حرکتها بر همین اساس انجام می شود:

• گرفتن یا کنترل کردن خانه های مرکزی
• گسترش مهره ها: گسترش یعنی بیرون آوردن سوارهای سبک (اسب و فیل) و قرار دادن آنها در بهترین جا(خانه های مرکزی صفحه شطرنج)
• امنیت شاه (گاه شاه قلعه ی بزرگ ، گاه شاه قلعه ی کوچک)

نکته بسیار مهم: در واقع در مرحله ی شروع بازی جنگ سفید و سیاه بر سر مرکز است.

از انواع شروع بازی شطرنج می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آموزش دفاع سیسیلی
• آموزش مات ناپلئونی
• آموزش دفاع فرانسه
• آموزش گامبی ها
• آموزش دام های شروع بازی
• شروع بازی ایتالیایی
• آموزش شروع بازی روی لوپز

۱۴- سیاه O-O دقیقا به دلیل بالا

نکته بسیار مهم : بعد از این حرکات گسترش مهره ها تمام است و وارد مرحله ی وسط بازی می شویم که قواعد خاص خودش را دارد. حمله ها و دفاع ها و نقشه کشیدن و تاکتیکها و … در این قسمت استفاده می شود.

میخاییل باتوینیک اسطوره شطرنج شوروی یکی از بزرگترین متخصصان شروع بازی انگلیسی بود.