همان‌طور که هر شطرنج‌بازی می‌داند هدف از بازی شطرنج مات کردن حریف در انتهای بازی یا تساوی با اوست. در ادامه قصد داریم چند نمونه از مات های معروف در شطرنج را می‌آوریم.
مات با رخ
ابتدا نمونه‌هایی که در آن‌ها مات با رخ صورت می‌گیرد:
در پوزیسیون های ۱ تا ۶ شاه حریف در عرض آخر مات شده است. معمولاً هم شاه در حاشیه صفحۀ شطرنج مات می‌شود زیرا در آنجا کاملاً محدود و محصور است. در نمونه‌های ذکر شده مهره‌های خودی یا حریف مهره‌های مانع تحرک شاه داده‌اند. حالت‌هایی نیز وجود دارد که در آن‌ها رخ با کمک یک مهره دیگر، شاه حریف را مات می‌کند. مانند نمونه‌های زیر:
مات با وزیر
اینک به چند حالتِ مات با وزیر اشاره می‌کنیم. در این حالت‌ها نیز شاه در حاشیه صفحه محدود شده است.
مات با اسب و فیل یا سوارهای سبک
با سوارهای سبک (اسب و فیل) نیز حالت‌های مات می‌توان ایجاد کرد مانند نمودارهای زیر:
و در نمودارهای ۱۵ و ۱۶ فیل سفیدرو شاه حریف را مات کرده است. سوار دیگر مانع فرار شاه حریف به خانه b8 شده است. در نمودار ۱۸ با مات معروفی مواجهیم که آن را مات مختنق می‌نامند. گاه با پیاده نیز می‌توان حریف را مات کرد به نمودار ۱۹ توجه کنید:
سفید با حرکت +۱.۶۷ سیاه را مات می‌کند نتیجه کار در نمودار ۲۰ دیده می‌شود. لازم است که نمودارهای مذکور را به ذهن بسپارید زیرا در بازی‌ها و مسابقات پیش می‌آیند.
مات‌های ساده
هنگامی‌که یکی از طرفین مهره‌ای غیر از شاه نداشته باشد و طرف دیگر فقط شاه و یک سوار سبک داشته باشد مات امکان‌پذیر نیست. نگاه کنید به نمودارهای زیر:
اما اگر شاه و سوار سنگین داشته باشیم می‌توانیم شاه تنها را مات کنیم برای مات کردن باید تا جایی که می‌توانیم شاه حریف را به حاشیهٔ صفحه بکشانیم.
در نمودار ۲۱ شاه سفید سه روبه روی شاه سیاه قرار دارد و خانه ۵ و ۵ و d5 را کنترل می‌کند در نتیجه شاه سیاه قادر نیست از عرض ششم به عرض پنجم برود. حالا ببینیم که سفید چگونه شاه سیاه را به حاشیه صفحه می‌کشاند و نهایتاً او را مات می‌کند.
- h6+♔e7♖
۲. f5♔
حرکت دوم سفید با این قصد انجام شده که اگر سیاه شاه را به f7 ببرد سفید مجدداً با کیش رخ در h7 شاه سیاه را مجبور کند که یک عرض دیگر پایین برود.
۱. d7♔
۲. e5 ♔c7♔
۳. d5 ♔b7♔
۴. c5 ♔a7♔
۵. b5 ♔
۶. b7♔
اکنون بار دیگر شاه سفید و شاه سیاه روبه روی هم قرار گرفته‌اند و سفید می‌تواند با رخ کیش بدهد و شاه سیاه را یک عرض دیگر پایین ببرد.
۷. h7+ ♔c8♖
۸. c6 ♔d8♔
۹. a7♖
این حرکت رخ یک حرکت انتظاری است شاه سیاه دیر یا زود روبه‌روی شاه سفید قرار خواهد گرفت.
۹… e8♔
۱۰. ♔d6 f8♔
۱۱. e6 ♔g8♔
۱۲. f6 ♔ h8♔
۱۳. g6 ♔g8♔
۱۴. a8♖
در حرکت‌های فوق ساده‌ترین طریقهٔ مات کردن با رخ را نشان داده‌ایم. وگرنه سفید به روش‌های سریع‌تری هم می‌توانست مات کند.