در این مقاله قصد داریم ۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای را بیان کنیم تا در حل مشکلاتی که ممکن است در حین یادگیری شطرنج برای شما پیش بیاید کمک کرده باشیم. این روزها خیلی از منابع شروع به معرفی و آموزش‌های متنوع برای یادگیری در شطرنج رو منتشر کرده‌اند، اما واقعا باید بررسی کنیم که آیا این قوانین و مقرراتی که برای یادگیری توصیه می‌شود چقدر کاربردی و مفید است.
در ابتدای امر شما باید بدانید در چه سطحی از دانش شطرنجی قرار دارید این امر بسیار مهم است زیرا قطعا کسی که در سطح ابتدایی قرار دارد و هنوز در حال یادگیری قوانین پایه شطرنج هست نمی‌تواند از یک برنامه تمرینی یک فرد با سطح متوسط و یا پیشرفته استفاده کند.
خب پس اول مشخص کنید که کجای مسیر قرار دارید و این کار خیلی سختی نیست چون بسیار از سایت‌های شطرنج با چند‌تا بازی شما سطح شما را بر اساس ریتینگ به شما اعلام می‌کنند و شما یک تصویر روشن از قدرت خودتان بدست میارید. به عنوان مثال کسی که در پلتفرم معتبر شطرنجی مثل lichess و یا chess.com ریتینگی حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ داشته باشد از سطح متوسطی در شطرنج برخوردار است.
۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای
اکنون میخواهیم این ۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای را با همدیگر مرور کنیم:
قانون اول : مشخص کردن سطح دانش فعلی خودتان در شطرنج
اگر شما از ابتدا شروع به یادگیری کردید و در سطح مقدماتی قرار دارید یک خبر خوب برای شما عزیزان داریم و اون این هست که ما ۵ مورد از توصیه‌های سوپر قهرمان شطرنج جهان یعنی مگنوس کارلسن رو برای شما آماده کردیم و خیلی راحت میتوانید از این موارد استفاده کنید. مگنوس کارلسن در یک برنامه در YouTube ۵ مورد تمرینی برای افراد مقدماتی رو به شرح زیر معرفی کرد. ( کی بهتر از قهرمان جهان می‌تونه به شما برنامه تمرینی بده ؟؟!!)
- تا میتوانید بازی انجام دهید. یکی از موارد بسیار مهم در شطرنج انجام بازی‌های زیاد و در تمام فرمت‌های بلیتز، رپید، کلاسیک و … میباشد که تاثیر بسزایی در پیشرفت شما خواهد داشت.
- مورد مهم بعدی مطالعه شطرنجی هستند که این مطالعات می‌توانند کتاب آموزش شطرنج باشد و یا از مقاله‌های داخل اینترنت و همچنین ویدیو‌های آموزشی .
- مورد شماره سه برای عزیزان سطح ابتدایی از زبان مگنوس کارلسن این هست که کیش و مات‌های پایه را به خوبی فرا بگیرند و با انواع تاکتیک‌های آنها آشنا شوند. مثل یادگیری کیش و مات با یک وزیر و رخ در مقابل شاه تنهای حریف
- از اساتید بزرگ قدیمی یاد بگیرید این مورد خیلی کمک خواهد کرد که شما به خوبی با انواع بازی‌ها و مسائل مهم بازی آشنا شوید. حتی میتونید مطالب زیادی از مطالعه چگونگی بازی شطرنج یادبگیرید.
- مورد آخر اینه که از شطرنج لذب ببرید در واقع اگر از بازی‌های سریع لذت می برید یا از حل پازل‌های لذت می برید و یا از انجام بازی و مسابقه با دیگران، حتما یکی از موارد جالب و مورد علاقتون رو توی شطرنج پیدا کنید و در کنار بقیه تمرینات از اون لذت ببرید.
این موارد آنقدر خوب هستند که حتی در سطح‌های پیشرفته هم با کمی تغییرات قابل استفاده هستند. خوب این موارد مهم و قابل توجه خیلی می‌توانند به شما و پیشرفتتان از سطح مقدماتی به سطح متوسط کمک کنند و سعی کنید از اون‌ها استفاده کنید.
اگر شما در سطح متوسط و یا حرفه‌ای قرار گرفتید میتوانید از بقیه موارد که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم استفاده کنید.
قانون دوم : انجام حل پازل‌های زیاد به صورت متداوم و روزانه
اگر قرار هست در شطرنج پیشرفت داشته باشید و تاثیر ان را در بازی‌های که انجام میدهید ببینید حتما باید پازل‌های زیادی را به صورت روزانه حل کنید چون حل پازل باعث پیشرفت شما در پیدا کردن تاکتیک‌ها در بازی می‌شود و دید تاکتیکی شما را بسیار باز می‌کند.
خیلی از هنرجویان که قصد شرکت در مسابقه دارند به آنها توصیه می‌شود که پازل حل کنند و حتما دقت کنید که پازل‌ها رو متناسب با سطح خودتان انتخاب کنید. کتاب و مجلات و حتی وب سایت‌های زیادی هستند که انواع پازل را در سطوح مختلف دسته بندی کرده‌اند و شما میتونید از انها استفاده کنید.
قانون سوم : انجام بازی
دقت کنید این مورد خیلی پر اهمیت هست چون همانطوری که در ابتدای مقاله هم بهش اشاره کردیم از سطح مقدماتی تا سطوح فوق حرفه‌ای این مورد یعنی انجام بازی‌های زیاد کاملا در پیشرفت شما در هر سطحی که هستید تاثیر گذار هست.
وقتی صحبت از بازی می‌شود یادتان باشد منظور بازی هست که شما با دقت و حوصله ان رو انجام بدید بعضی از هنرجویان بازی‌های زیادی انجام میدهند که شاید خیلی‌ها از آنها بی تاثیر باشد و یا حتی اثر سوء داشته باشد.
مثلا در راه منزل در اتوبوس بازی انجام میدهند یا داخل یک مهمانی و در حالی که در حال صحبت با دوستان هستند و یا حتی بعد از یک روز پرکار و سنگین هنگام خواب با خستگی زیاد بازی انجام میدهند، که البته این سبک از بازی‌های از نظر این مقاله رد و مردود هست و نمیتوانیم به عنوان یک مورد تمرینی به ان نگاه کنیم. منظور از بازی با هدف تمرین و پیشرفت بازی هست که با دقت و تمرکز بالا و با فکری که خسته نیست انجام شود.
قانون چهارم : آنالیز بازی‌های خود
یکی دیگر از ۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای، آنالیز بازی های خود است که بسیار مهم و حائز اهمیت میباشد. همیشه در بسیاری از بازی‌های فارق از نتیجه‌ی بازی هر دو طرف مرتک اشتباهاتی می‌شوند حال بسته به نوع بازی و قدرت طرفین می‌تواند این اشتباهات بسیار مبتدی و یا بسیار جزئی و ریز باشد. هر چه بیشتر با این اشتباهات آشنا باشید کمتر آنها را انجام میدهید و به مراتب بازی بهتر و قویتری ارائه می دهید.
در ابتدا شما باید با خطا‌های خود ( از لحاظ تاکتیک و استراتژیک و نه قانونی ) آشنا شوید و آنها را بشناسید و برای برطرف کردنشان تلاش کنید. این امر از آنالیز و بازخوانی بازی‌های خودتان محقق می‌شود به نوعی که کاملا به اشتباه خود پی‌برده و به دنبال علت و مرتفع کردن آن هستید.
بازی‌های که در آنها به نتیجه برده رسیده‌اید را هم آنالیز کنید زیرا ممکن است شما اشتباهاتی را انجام داده باشید اما حریف متوجه آنها نشده و از آنها استفاده نکرده باشد، اما شاید حریف بعدی شما از این حرکت های نادرست شما استفاده کند و نتیجه را به نفع خود تغییر دهد بنابر‌این حتی بعد از پیروزی هم بررسی بازی خالی از لطف نخواهد بود و به نوعی واجب میباشد.
قانون پنجم : آنالیز بازی‌های حریفان و بزرگان شطرنج
خوب متوجه شدیم که بررسی بازی چقدر مفید است حال میرسیم به این مطلب که بررسی بازی حریفانمان نیز بسیار هائز اهمیت است زیرا اولا با سبک بازی آنها آشنا می‌شوید و میتوانید استراتژی های حریفان را بشناسید و بر انها غالب شوید و دوما از اشتباهات مهلک آنها در بازی‌های مختلف درس‌های زیادی خواهید گرفت.
بررسی بازی بزرگان و قهرمانان شطرنج برای افرادی که در سطح بالایی قرار دارند نیز خیلی موثر میباشد و میتوانید از حرکات یک استاد بزرگ تا علت انجام آنها آگاه شوید و حتی ممکن است شاخه‌های از بازی را ببینید و درک بهتری از شروع بازی‌های مختلف در شما ایجاد گردد. بازی‌های قهرمانی معمولا از لحاظ استراتژیک بسیار غنی میباشد و در اینگونه بازی‌ها کمتر خطا‌های تاکتیکی را مشاهده می‌کنید.
قانون ششم : شناخت نقاط ضعف خود
قانون ششم یکی از مهمترین ۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای است که باید حتما به آن توجه بیشتری کنید. هنرجویان اغلب شناخت صحیح از نقاط ضعف خود در بازی نداشته و حتی نمی‌دانند چگونه این نقاط ضعف را پیدا و رفع کنند. خوب یکی از کار‌هایی که به شما کمک می‌کند نقاط ضعف خود را بشناسید بررسی کلی از بانک بازی‌های خودتان است.
یعنی مثلا ۵۰ بازی آخر خود را از لحاظ برد و باخت بررسی کنید و همچنین بازی‌های را که باخته‌اید بررسی کنید که در کدام مرحله از بازی به صورت جدی از حریف عقب افتاده‌اید و بازی از آن نقطه به سوی باخت رفته است ( مثلا از ابتدای بازی دچار اشتباه شده‌اید و این اشتباه شما را به سوی باخت برده و یا در اواخر بازی دچار اشتباه شده‌اید و بازی را واگذار کرده‌اید ).
این نوع آنالیز‌ها که به آنالیز جمعی و یا آنالیز آماری نیز شناخته می‌شود به شما نشان خواهد داد که در کدام قسمت از بازی ضعف دارید شروع بازی – وسط بازی و یا آخر بازی و یا مثلا اگر کسی در چندین بازی در اواخر بازی جلو بوده است اما نتوانسته حریف خود را شکست دهد ممکن است در مباحثی مثل کیش و مات‌های ابتدایی و یا آخر بازی‌های پیاده‌ای ضعف دارد. هر چند این نوع آنالیز‌های معمولا سخت میباشد و کار حرفه‌ای محسوب شده و در بسیار از تیم های داخلی و خارجی این کار بر عهده‌ی مربی میباشد اما شما میتوانید با کمی صرف وقت مربی خودتان باشید.
قانون هفتم : هدف گذاری متناسب با نیاز( هدف گذاری اسمارت )
پس از انجام مراحل بالا و بدست آوردن اطلاعات کافی و شناخت دقیق خودمان می‌توانیم متناسب با این اطلاعات اهداف مختلفی را برای خود تعریف کرده و سعی در تحقق آنها باشیم.
به عنوان مثال اگر کسی فهمید که در قسمت وسط بازی دچار نقاط ضعف متعدد میباشد و نمی‌تواند از لحاظ استراتژیکی بازی را کنترل کند، می‌تواند هدف خود را مطالعه انواع استراتژیک در بازی و یا چگونگی انتخاب استراتژیک و پیاده سازی آن و یا حتی بسیار ساده تر، استراتژیک در شطرنج چیست؛ انتخاب کند. به عنوان هدف دیگر می‌تواند بازی‌های زیادی را از قسمت وسط بازی مورد مطالعه قرار دهد و اینگونه سعی در مرتفع کردن نقطه ضعف خود داشته باشد.
قانون هشتم : مطالعه انواع منابع معتبر ( کتاب – ویدیو‌ی آموزشی – مقالات )
پس از مشخص شدن هدف، شما باید به دنبال منابع معتبر برای مطالعه باشید و با توجه به اهداف خود از این منابع استفاده کنید، مثلا اگر در رابطه با آخر بازی قصد مطالعه دارید میتوانید کتاب‌های آخر بازی را تهیه کنید و یا از انواع ویدئو‌های تهیه شده در بستر اینترنت استفاده کنید که این امر کمک شایانی جهت فراگیری بهتر و یادگیری عمیق مطالب آخر بازی می‌شود.
این روزها در بسیار از سایت‌ها و بلاگ‌ها و رسانه‌های مختلف افراد زیادی مشغول آموزش شطرنج هستند چه در ایران و چه در دیگر کشور‌ها این امر بسیار مطلوب بوده و باعث خوشحالی جامعه شطرنج بازان و شطرنج دوستان است و شما میتوانید از این فرصت استفاده کنید چراکه با تنوع بالای آموزش‌ها و تعداد زیاد افراد فعال در این زمینه شما به راحتی میتوانید مطلب مورد نظر خود را پیدا کرده و حتی چندین آموزش متفاوت از آن را بیابید و شروع به مطالعه آنها کنید.
قانون نهم : فعالیت در بستر‌های مختلف و معتبر
شما به عنوان فردی که قصد بازی حرفه‌ای در شطرنج دارید می‌بایست در بستر‌های مختلف شطرنجی فعال باشید و سعی نماید با حریفان مختلف در بستر‌های مختلف روبه‌رو شوید مثلا در وب‌سایت‌های معتبر مانند lichess و یا chess.com و … اکانت ایجاد کرده و در انها شروع به بازی کنید نه تنها در اینترنت بلکه در دنیای واقعی نیز باید فعال باشید.
مثلا حتما سعی کنید در هر شهری که هستید هیات شطرنج شهر خود را بشناسید و برای مسابقات مختلف به آنجا بروید و یا چندین باشگاه شطرنج خوب را در سطح شهر بشناسید و سعی کنید در رویداد‌های مختلف و مسابقات مختلف آنها شرکت نمایید تا با حریفان مختلف آشنا شده و بازی‌های رو در روی زیادی انجام دهید زیرا که جو و فضای بازی‌های آنلاین بسیار متفاوت با بازی‌های رودررو بوده و شما باید با هردوی آنها به خوبی آشنا باشید.
قانون دهم : شناخت عمیق و مفصل چندین شروع و دفاع
یکی دیگر از مهمترین قانون ها در ۱۵ قانون آموزش شطرنج حرفه ای، سناخت عمیق شروع و دفاع در شطرنج می باشد. اگر خود را یک بازیکن متوسط یا حرفه‌ای در بازی شطرنج می‌دانید باید مطلع باشید که دانستن چندین شروع بازی و دفاع در شطرنج بسیار ضروری است و مقصود از این مطلب آن نیست که به عنوان مثال شما حرکات شروع بازی اسکاتلندی را بلد باشید بلکه باید به قدری از این شورع بازی تجربه داشته باشید و با اکثر زیر‌شاخه‌های آن در حد بسیار خوب آشنا باشید و انواع دام‌ها در این شروع بازی را بشناسید که هیچ مطلب گنگی برای شما وجود نداشته باشد.
البته این بدان معنا نیست که اگر شما این بازی را انجام دهید و با تمام شناختی که دارید حتما برنده میدان هستید خیر ولی به حریف خود را هر قدر هم که قوی باشد به راحتی نمی‌بازید و شانس خوبی برای پیروزی خواهید داشت.
قانون یازدهم : شرکت در مسابقات مختلف ( ریتد و غیر ریتد )
تمام صحبت‌های بالا دلیل بر این است که شما در مسابقات متعدد شرکت نمایید و فارق از نتیجه‌ای که کسب می‌کنید تمام تلاش خود را انجام دهید. شرکت کردن در مسابقات مختلف بسیار پراهمیت است زیرا شما به کسب تجربه می‌پردازید و جدای از مباحث تکنیکی در بازی به حال و هوای مسابقات آشنا می‌شوید.
خیلی از هنرجویان بازیکنان قوی هستند اما در مسابقات نتیجه خوبی نمی‌گیرند در صورتی که ممکن است با همان حریفان خارج از مسابقه نتیجه‌ی مطلوبتری را کسب نمایند، این به دلیل فضای مسابقات و استرس حاکم بر آن است.
جایی که شما خود را در مقابل چندین حریف قدر می‌بینید و حقیقت این مطلب که فقط یک بار در هر بازی فرصت پیروزی دارید، برای مقابله با این موضوعات و با بهتر بگوییم برای رفع این موارد شما نیاز به کسب تجربه‌ی شرکت در مسابقات دارید به جرآت می‌توان گفت اگر ۳۰ بار به صورت معمولی و دوستانه بازی کنید قدر ۱ بازی در مسابقات به شما تجربه نخواهد آموخت.
قانون دوازدهم : تقویت تمرکز و کنترل احساسات
در بازی شطرنج چه در سطوح مبتدی و چه در سطوح حرفه‌ای معمولا یکی از موارد تاثیرگذار در بازی احساسات و تمرکز در بازی میباشد. به طوری که شما حتما باید با دقت بالا سر مسابقه حاضر شوید و همینطور آماده انواع بازی های ذهنی حریف باشید و سعی کنید تحت تاثیر آن‌های قرار نگیرید.
در بسیار از موارد حریف سعی در آشفته کردن ذهن شما دارد و اگر موفق به این کار شود به راحتی می‌تواند نتیجه بازی را به سود خود تغییر دهد، مثلا در ابتدای بازی بعضی از حریفان خیلی سریع حرکت می‌کنند و به نوعی سعی در بهم ریختن ذهن حریف دارند.
خیلی از هنرجویان تحت تاثیر بازی حریف قرار گرفته و برای نشان دادن کنترل در بازی آنها هم سریع بازی می‌کنند و دچار اشتباه شده و تحت بازی ذهنی حریف قرار می‌گیرند و یا در موارد دیگر با از دست دادن تنها یک پیاده روحیه خود را از دست داده و نمی‌توانند به خوبی تمرکز کرده و بازی از دست آنها خارج می‌شود.
حال آنکه ممکن است حریف دچار اشتباهاتی شود و به راحتی سرباز خود را و یا حتی بیشتر جبران نمایند، حتما سعی نمایید با تمرین های تمرکزی برای همچین مواردی آماده باشید.
قانون سیزدهم : تمرین زیر نظر مربی حرفه‌ای
باید دقت داشت برای کار حرفه‌ای در هر رشته‌ای داشتن یک مربی خوب و حرفه‌ای بسیار موثر است. مثلا در بسیار از ورزش‌ها در سطوح قهرمانی جهان مانند ( کشتی، بوکس، و … ) همیشه مربی نقش بسیار مهمی را بازی کرده و بازیکن رو در تمامی جنبه‌ها آماده نگه می‌دارد. زیرا بازیکن می‌بایست بر مهارت های تکنیکی تمرکز داشته و این مربی است که خط و مشی تمرین‌های را مشخص می‌کند و با مطالعه و مشاهده بازی‌های مختلف بازیکن نقاط ضعف او را شناسایی می‌نمایند و با برنامه ریزی‌های دقیق سعی بر رفع آن ها می‌نماید.
در شطرنج هم این امر کاملا صادق است و در صورت امکان شما میتوانید زیر نظر یک مربی کار را ادامه دهید و شاهد پیشرفت و تاثیرات مهم آن باشید. البته بسیاری از هنرجویان از مربیان شطرنج گله مند هستند که چرا پیشرفتی در خود نمی‌بینند، اگر تمامی نکات گفته شده توسط مربی خود را رعایت می‌نماید و تمرینات را مرتب و دقیق انجام میدهید اما نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود ممکن است با مربی دیگری نتیجه‌ی بهتری بگیرید.
قانون چهاردهم : دنبال کردن اخبار دنیای شطرنج
به روز نگه داشتن اطلاعات در هر رشته و زمینه‌ای بسیار مهم است و باعث پیشرفت شما در جنبه‌های گوناگون و همچنین باعث پیدایش انگیزه در شما می‌شود. شما میتوانید از وب‌سایت‌های و منابع مختلف اخبار روز شطرنج را دنبال کنید، بازیکنان بزرگ را بشناسید. بازی‌های آنها را پیدا کرده و بررسی نمایید و از بسیاری از قوانین و مسابقات مطلع شوید. این امر به صورت کلی باعث پیشرفت تدریجی شما خواهد شد.
قانون پانزدهم : قبول واقعیت و سختی راه
اگر قصد دارید به عنوان یک بازیکن حرفه‌ای شطرنج کار را دنبال کنید و به صورت حرفه‌ای آموزش ببینید باید از این نکته آگاه باشید و آن را قبول نمایید که مسیر سخت و دشواری را در پیش‌رو دارید و همچنین باید وقت زیادی را صرف خود و تمرینات شطرنجی خود نمایید.
در بسیار از مقالات به این مهم اشاره نمی‌شود و یا حتی برعکس به شما اطلاعات اشتباه داده می‌شود که می توانید با صرف وقت کم به موفقیت بزرگ برسید که این دروغ بزرگی است و هیچ‌گاه در هیچ‌کاری شما با صرف وقت کم و تلاش کم و سختی نکشیدن به هیچ موفقیتی دست نخواهید یافت زیرا حریفانتان تمام وقت و با تلاش فراوان در حال سبقت از شما می‌باشند.
نویسنده : حامد جدیر