این گشایش نام خود را از یک مسابقه مکاتبه ای که در سال ۱۸۳۴ بین لندن و پاریس انجام شد گرفته است. در اوایل قرن بیستم تئوریسین نامدار آرن نیمزوویچ تلاش های زیادی برای شناساندن آن انجام داد و میخاییل باتوینیک قهرمان اسبق جهان از طرفداران پروپاقرص این گشایش به حساب می آمد. با آموزش دفاع فرانسوی در شطرنج همراه شطرنج ایران باشید.
دفاع فرانسوی یکی از انواع دفاع در شطرنج محوسب می شود که به عنوان مهمترین گشایش های نیمه باز شطرنج می باشد که در شروع بازی با حرکت زیر آغاز می شود:
1. e4 e6
هدف اصلی طرح های سیاه در این دفاع اشغال مرکز با پیاده وزیر است.
سیاه آماده …d5 می شود و می خواهد پوزیسیون پایداری در مرکز کسب کند. نقص این گشایش، محدود شدن فیل c8 است.
دفاع فرانسوی عموما به بازی حاد و پیچیده ای می انجامد؛ باتوینیک و دیگر استادان روس ایده های با ارزشی در تئوری دفاع فرانسوی ارائه کرده اند و در عمل نیز ایده های جالبی را بکار برده اند.
۲.d4
در اینجا لازم است از شاخه چیگورین یاد کنیم:
۲.Qe2 Be7 3.b3 d5 4.Bb2 Bf6 5.e5 Be7 6.Qg4 Bf8
۷.Nh3 c5 8.f4 Nc6 9.a3 Nh6
با امکانات متقابل ( چیگورین- تاراش، ۱۸۹۳)
۲…d5
در این پوزیسیون (نمودار ۱ )، سه امکان اصلی برای سفید وجود دارد:
یکی 3.Nc3 ، دیگر 3.e5 و بالاخره 3.Nd2
در حالت اول، پس از 3…Nc3 سیاه امکان 3…Nf6 و 3…Bb4 را دارد. حال به بررسی شاخه 3.Nc3 می پردازیم.
حالت اول از دفاع فرانسوی : 3.Nc3
در صورت
3.Bd3 dxe4 4.Bxe4 Nf6 5.Bd3 c5 (5…Qxd4?? 6.Bb5+)
سیاه به سرعت گسترش خود را تکمیل می کند.
۳…Nf6
این واریاسیون اصلی و قدیمی دفاع فرانسوی است. امروزه 3…Bb4 بیشتر بازی می شود.
۴.Bg5
در صورت 4.e5 Nfd7 سیاه با …c5 به مرکز سفید حمله می کند. مثلا:
۵.Qg4 c5 6.Nf3 Nc6 7.dxc5 f5!
این حرکت قوی را فلور در سال ۱۹۳۱ در برابر اشتولتس بازی کرد.
8.exf6 Nxf6 9.Qg3 Bxc5
و حالا سیاه با 10…o-o وضع بهتری پیدا می کند. ادامه
۱۰.Qxg7 Rg8 11.Qh6 Bxf2+
بد است. گشایش را از نمودار زیر ( نمودار ۲ ) دنبال می کنیم.
۴…Be7
در ادامه ی زیر، پس از چند تعویض، سفید برتری می یابد:
۴…dxe4 5.Nxe4 Be7 6.Bxf6 Bxf6
۷.Nf3 Nd7 8.c3 o-o 9.Qc2 e5
۱۰.o-o-o exd4 11.Nxd4 Qe7 12.Bd3
( یودوویچ- ایلین ژنفسکی، مسکو ۱۹۳۱ )
اما حرکت 4…Bb4 قابل بازی است.
۵.e5 Nfd7
ادامه زیر جالب نیست:
۵…Ne4 6.Nxe4 Bxg5
(۶…dxe4 7.Bxe7 Qxe7 8.Qe2)
۷.Nxg5 Qxg5 8.g3 c5 9.c3 Nc6 10.f4 Qe7 11.Nf3
و سفید امکانات حمله کسب می کند.
۶.Bxe7
حرکت 6.h4 که به حمله شاتار معروف است، سبب بغرنجهای جالبی می شود. در این صورت ادامه زیر به ضرر سیاه است:
۶.h4 Bxg5 7.hxg5 Qxg5 8.Nh3 Qe7 9.Qg4
و سفید حمله خطرناکی می یابد. شاید 6…c5 یا 6…f6 بهتر باشد، هر چند که باز هم بازی حالت ترکیبی دارد. مثلا:
۶…f6 7.Qh5+
در صورت Nxf6 ، 7.exf6 سیاه مشکل گسترشی ندارد. در صورت 7.Bd3 که توصیه ی آلخین است، سیاه باید با 7…c5! جواب دهد و بازی متقابل مناسبی کسب کند و مرکز سفید را هدف قرار دهد.
در صورت 7.Bd3 ، پاسخ 7…fxg5 غلط است. مثلا
8.Qh5+ g6 9.Bxg6+ hxg6 10.Qxh8+ Nf8 11.hxg5 Bxg5 12.Rh7
و شاه سیاه در معرض خطر است.
۷…g6 8.exf6! Nxf6
در صورت 8…gxh5 ، سفید بعد از 9.fxe7 آخر بازی بهتری کسب می کند.
۹.Qe2 c5
با بازی پیچیده ۶…Qxe7 7.f4 سفید برتری پوزیسیونی جزئی اما دراز مدت کسب می کند. سفید می خواهد در جواب … c5 در خانه ی c5 تعویض کند و خانه d4 را پایگاه اسب خود قرار دهد.
در ضمن، گسترش فیل c8 برای سیاه چندان آسان نیست.
۷…o-o
سیاه آماده …c5 می شود. قبلا برای جلوگیری از Nb5، حرکت 7…a6 را بازی می کردند، اما این حرکت لازم نیست و گرهی از کار سیاه نمی گشاید. مثلا
۷…a6 8.Nf3 c5 9.dxc5 Qxc5 10.Qd4! Nc6
۱۱.Qxc5 Nxc5 12.Bd3 Ke7 13.Kd2
با ایده Ne2 و Nd4 که به برتری سفید ختم می شود. ( کونستانتینوپولسکی- لیلیانتال، ۱۹۳۶ ) یا:
۷…a6 8.Nf3 b5 9.Bd3 c5 10.dxc5 Qxc5 11.Qd2 Nc6
۱۲.a3 Bb7 13.Qf2 Rc8 14.Ne2 Qxf2+ 15.Kxf2 Nc5 16.Ned4
رائوزر- لیلیانتال ( قهرمانی شوروی، ۱۹۳۷ ) و چون فیل b7 آینده ای نداشت، سیاه بازی را از دست داد.
۸.Nf3 c5 9.dxc5
ادامه ی زیر فایده ای ندارد:
9.Nb5 a6 10.Nd6 (10.Nc7? Ra7) f6
زیرا مرکز سفید به خطر می افتد.
۹…Nxc5 10.Bd3
پوزیسیون سفید بهتر است و پس از Ne2 خانه d4 را تقویت می کند.
همان طور که در کلاس های باشگاه شطرنج مشهد به هنرجویان عزیز یادآوری می کنیم :
اشکال فرم پیاده ای در دفاع فرانسوی این است که سفید فضای عملیاتی بیشتری را در اختیار می گیرد و سوارهای سیاه اجبارا در هم فرو می رود. ( نشان بارز آن: از حرکت باز ماندن فیل وزیر سیاه در میان پیاده های خودی است.) برای برطرف کردن این مشکل سیاه باید سعی کند که مرکز پیاده ای حریف را در هم بریزد.