نحوه تفكر یك شطرنجباز و یك ریاضیدان از جهت نیاز به قوّه تجزیه و تحلیل و واقع گرایی بسیار به هم نزدیك است به طوریكه بسیاری از دانشمندان و یا شطرنجبازان معروف، پیشرفت چشمگیری در هر دو زمینه داشتند.
به عنوان مثال آ. آ. ماركوف ریاضیدان سرشناس ، آ. یو، ایشلینسكی دانشمند نامی علم مكانیك پ . ل. كاپیتزا فیزیكدان نامدار و برنده جایزه نوبل از قهرمانان و استادان شطرنج بوده اند.
در میان شطرنج بازان بزرگ نیز استعداد و علاقه وافری به علم ریاضی به چشم می خورد؛ مثلاً ویلیام اشتاینیتز اولین قهرمان رسمی شطرنج جهان از علاقه مندان ریاضی به شمار می رفت، امانوئل لاسكر دومین قهرمان رسمی شطرنج جهان در سال 1902 موفق به اخذ درجه دكترا در رشته ریاضیات شد.
ماكس ایوه پنجمین قهرمان شطرنج جهان پس از اینكه در سال 1923 مدرك دكترای ریاضی خود را گرفت به عنوان رئیس مركز محاسبات الكترونیك كشور هلند (زادگاهش) منصوب شد.
میخائیل بوتوینیك ششمین قهرمان شطرنج جهان و مربی بلند آوازه روس و مؤسس مدرسه شطرنج بوتوینیك كه شاگردانی چون كارپف و كاسپاروف را در كارنامه افتخارات خود دارد، در سال 1961 صاحب درجه دكترای الكترونیك شد.
البته در سال های پایانی عمر خود رشته ریاضیات كاربردی را اختیار كرد. میخائیل تال ملقب به جادوگر ریگا و هفتمین قهرمان شطرنج جهان زمانی كه به مدرسه می رفت، این توانایی را داشت كه اعداد سه رقمی را در ذهنش ضرب كند.
آناتولی كارپف دوازدهمین قهرمان شطرنج جهان از دبیرستان ریاضی با دریافت مدال طلا فارغ التحصیل شد و در چندین المپیاد ریاضی برنده گشت و جالب اینجاست كه در سال 1990 همزمان با تدارك مسابقه های قهرمانی جهان موفق به اخذ مدرك دكترا در رشته اقتصاد شد.
البته جالب است بدانیم كه كاسپاروف كمی پیش از آغاز رویارویی دو جانبه قهرمانی جهان در لندن (1986)، از مدرسه عالی زبانهای خارجی در كشور جمهوری آذربایجان، فارغ التحصیل شد. او از تشبیه شطرنج بازان بزرگ به ریاضیدانان دل خوشی ندارد و خود را از علاقه مندان پر و پا قرص رشته علوم انسانی می داند. به طوری كه حتی در شب های حساس رویارویی در شهر لنینگراد، از مطالعه اطلس تاریخی جهان و تاریخ اهرام ثلاثه مصر ( هر دو به زبان انگلیسی ) غافل نبود.
ریشه علاقه قهرمان اسبق جهان به رشته علوم انسانی بی ارتباط با شطرنج نیست. او در این باره چنین می گوید : من به چگونگی تأثیر ورزش، به خصوص شطرنج، بر مردم علاقه مندم. فرآیند تفكر و چگونگی شكل گیری و تغییر آن نیز برای من بسیار جذاب است.
تو خود حدیث مفصّل بخوان از این مُجمل در میان شگفتی ها و ارتباط میان این دو علم، به مسائل، سرگرمی ها و افسانه های معروفی (!) بر می خوریم كه در این سلسله مقالات به بیان مشتی از خروار بسنده می كنیم.
مسأله حركت اسب :
صورت این مسأله مبتنی به سفر متوالی اسب در 64 خانه شطرنج است به شرط آنكه اسب در جریان سفر خود فقط یك بار در هر خانه قدم گذارد. این معما به استناد دایره المعارف Didert و D’ Alembert ،حدود دو هزار سال پیش، توسط برهماییان هندی حل شده است و بعضی از پیشوایان مذهبی، جواب سریع این مسأله را از حفظ می دانستند و این مسأله در كتاب های مربوط به سرگرمی های ریاضی مقام مهمی دارند و حتی آكادمی علوم برلن در سال 1759 جایزه ای برای بهترین یادداشت و راه حل این مسأله مقرر كرده بود. علت این جلب توجه این است كه بسیاری از ریاضیدانان نامی قرون 18 و 19 به آن پرداخته اند، از جمله لئونارد اویلر ( هندسه دان مشهور، متولد سال 1707 كه تألیفات گرانبهایی راجع به مكانیك ( با بیان تحلیلی ) و حساب دیفرانسیل و انتگرال از خود به یادگار گذاشته است ) كه نوشته ای در این باره تحت عنوان: حل یك مسأله جالب توجه كه تابع هیچ پژوهشی نیست، از خود باقی گذاشته است. البته همانطور كه اشاره شد این مسأله قبل از اویلر هم معروف بوده منتها او نخستین كسی بود كه به ماهیت ریاضی آن توجه نمود به این دلیل این مسأله را اغلب به نام او می خوانند.
حل مسأله تنها این نیست كه یك خط سیر برای اسب مشخص كنیم بلكه دشواری امر در یافتن تمامی مسیرها و تعیین تعداد آنهاست. متأسفانه این مسأله هنوز حل نشده و ظاهراً امكان دست یابی به یك جواب دقیق میسّر نیست. البته اثبات شده كه تعداد راه حل ها به بیش از 30 میلیون می رسد.
روش های فراوانی برای یافتن خط سیر اسب ارائه شده است، روش اویلر (1759) و اندرس موند (1858) جنیش (1862) رُژه (1840، تقسیم صفحه به چهار قسمت مساوی) پارمنتر ( از 1891 الی 1894) و روش ماتریسی مونك و كولین و متد میندینگ از مهمترین آنانند.
تمامی مطالب فوق متعلق به باشگاه شطرنج ایران می باشد. کپی مطالب با حفظ منبع بلا مانع می باشد.
خانه و مدرسه تخصصی شطرنج در مشهد