الفاظ و اصطلاحات در شطرنج

پایگاه :

خانه ای در عرض پنجم ، ششم یا هفتم ( چهارم ، سوم یا دوم ) که توسط پیاده محافظت می شود و پیاده حریف قادر به حمله به آن خانه نیست.

پایگاه یک بازیکن خانه ضعیف حریف اوست . این پایگاه چنانچه توسط سوارها اشغال شود، برتری محسوب می گردد و حکم یک منطقه نفوذ در  قلمرو دشمن را

دارد . برای نمونه می توان این دو بازی را جهت درک بهتر این مفهوم بررسی نمود :

سنت امانت – استانتون ، مسابقه نهایی 1843 (گامبی وزیر پذیرفته نشده) و اسپاسکی – پتروسیان ، یازدهمین مسابقه قهرمانی جهان 1969 (دفاع

هندی وزیر) .

پوزیسیون :

طریقه قرار گرفتن سوارها و پیاده ها در صفحه شطرنج را پوزیسیون می گویند . پوزیسیونِ هم سطح به پوزیسیونی گفته می شود

که طرفین هیچگونه برتری بریکدیگر ندارند . اشتاینیتز این نوع پوزیسیون را تعادل پوزیسیونی (Edvilibrium Position) گفته است.

پوزیسیون بسته :

پوزیسیونی است که در آن تحرّک سوارهای محدود می شود و در این حالت به دلیل تحرّک سوارهای طرف مقابل و ناتوانی در دفاع معمولاً به

باخت طرف منجر می شود . در دهه 1860 این نوع پوزیسیون ها توسط ل. پائلسن شطرنجباز  انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت.

پوزیسیون غیر مجاز :

پوزیسیونی که در بازی نباید ایجاد شود. در بند 9 قانون شطرنج آمده است در صورتی که صفحه شطرنج درست تنظیم نشود، پوزیسیون مورد نظر به وجود آمده

باید دوباره چیده شود. همینطور وقتی که مهره ای تصادفاً در جای خود قرار نگرفته باشد . چنانچه جای مهره مشخص نشود و یا پوزیسیون را نتوان درست چید

بازی دوباره از اول باید شروع شود.

پوزیسیون لوسینا :

پوزیسیونی کلیدی در آخر بازی رخ و پیاده در برابر رخ . این مسأله اوّلین بار در سال 1634 توسط سالویو (1640 – 1570) شطرنجباز و مؤلف برجسته

ایتالیایی مطرح گردید .

پوزیسیون آموزشی (Didactic Position) :

پوزیسیونی است ابداعی یا اقتباس شده از بازی های انجام شده جهت تعلیم و تدریس اصول شطرنج . این نوع پوزیسیون ها مربوط به ایده ها و اصولی است

که کاربرد عام دارند ، ولی کاملاً بررسی نشده اند . اگر چه بعضی از این نوع پوزیسیون ها ممکن است در بازی به وجود نیاید ، ولی ایده هایی را بیان می کند که

برای بازیکن مفید است .

پوزیسیون های قرینه :

دو یا چند پوزیسیون مشابه ، ولی با نتایج متفاوت که به آن پوزیسیون های دو قلو هم گفته می شود .

پوئن شکنی :

در مسابقات مختلف غیر از مسابقات دو نفره ، در صورتیکه دو یا چند بازیکن هم امتیاز شوند ، برای اینکه در رتبه بندی و مقام بتوانیم آن ها را بدرستی رتبه بندی

نماییم از پوئن شکنی استفاده می کنیم . براساس مسابقات با روش های مختلف، شیوه های مختلفی نیز برای پوئن شکنی وجود دارد .

بعضی از آن ها عبارتند از : بوخ هولز ، کونز ، هارکنز ، حذفی و … .

معمولاً در آیین نامه هر مسابقه ای ذکر شده که در پایان مسابقات از چه روش یا روش هایی استفاده می شود (چون در بعضی روش ها پوئن شکنی

بازیکنان هم امتیاز نیز برابر می شود که باید سراغ روش های بعدی برویم).

این بحث بیشتر برای داوران اهمیّت دارد و اهمیّتش هم وقتی بیشتر می شود که ما در رده های بالای جدول مثلاً در رتبه های دوم تا پنجم بازیکنان هم امتیاز

داشته باشیم که خُب هم مدال و مقام و هم جایزه بازیکنان براساس رتبه بندی باید مشخص شود .

پیاده :

کوچکترین و کم ارزشترین مهره شطرنج پیاده است . حرکت پیاده تنها رو به جلو است و نمی تواند به عقب برگردد . در شروع بازی دو خانه به جلو می رود و بعد از

آن تنها یک خانه می تواند حرکت کند . اگر مهره ای توسط پیاده گرفته شود یک خانه در قطر جلو می رود و جای مهره گرفته شده را می گیرد . پیاده تنها مهره ای

است که اگر به عرض آخر (هشتم برای سفید و یکم برای سیاه) برسد، ارتقاء پیدا می کند و می تواند به دلخواه تبدیل به یکی از سوارها شود . تارتاکوور در دهه

1920 نوشت : اگر می خواهید بازی را نبازید هیچ وقت پیاده از دست ندهید . همچنین فیلیدور پیاده ها را روح شطرنج نامید !! زیرا این پیاده ها هستند که

ساختارهای کلّی در بازی را مشخص می کنند .

پیاده های آویزان :

به دو پیاده ای گفته می شود که در ستون های نیمه باز در کنار هم قرار گرفته و حداقل یکی از آن ها در یکی از چهار خانه مرکزی مستقر شده باشد.

( البته این تعریف جای بحث دارد!!!) پیاده های آویزان نه ضعیف هستند و نه قوی ، ولی به دلیل اینکه پیاده های خودی قادر به دفاع از آن ها نیستند مورد حمله

قرار می گیرند و با توجه به پوزیسیون باید دید چگونه می توان از آن ها استفاده نمود یا به آن ها حمله کرد .

تمامی مطالب فوق متعلق به باشگاه شطرنج ایران می باشد. کپی مطالب با حفظ منبع بلا مانع می باشد.

خانه و مدرسه تخصصی شطرنج در مشهد