مقالات شطرنج

آموزش کامل 6 حالت مساوی در شطرنج

پات یکی از حالت های مساوی در شطرنج می باشد و زمانی اتفاق می افتد که امکان مات کردن در بازی از بین می رود البته این موضوع که به تساوی در شطرنج پات میگویند یک اشتباه رایج است چرا که پات شدن یکی از 6 حالت مساوی در شطرنج می باشد که در ادامه تمامی حالات تساوی در شطرنج را توضیح خواهیم داد.
با توجه به درخواست های مکرر شطرنج بازان عزیز در کلاس های شطرنج در مورد حالات تساوی در شطرنج ، خانه و مدرسه شطرنج ایران و همچنین جمع کثیری از دانش آموختگان کلاس های آنلاین و مجازی شطرنج ، این آموزش را در اختیار شما شطرنج بازان عزیز قرار می دهد.
آموزش تساوی بازی شطرنج و حالت های مختلف آن هم به صورت آموزش تئوری و علمی در این مقاله به طور مفصل آمده است و هم برای کسانی که به صورت ویدئویی و تصویری مایل به دریافت این مطالب هستند، مهیا شده است. تعداد زیادی کتاب آموزشی نیز در این باره نوشته شده است که با مراجعه به بانک جامع مقالات و کتب آموزش شطرنج ، می توانید به صورت رایگان از آنها استفاده کنید.


جهت ورود به سامانه آموزش مجازی باشگاه شطرنج ایران کلیک کنید( ترم اول آموزش شطرنج رایگان )


کل بازی شطرنج یک امتیاز دارد و برنده دارای یک امتیاز و بازنده صفر امتیاز می شود و اگر بازی مساوی شود به هر طرف نیم امتیاز داده می شود. در بسیاری از موارد، بازی شطرنج به مات ختم نمی شود. گاهی مات کردن امکان ندارد. در این صورت نتیجه بازی مساوی است.

6 حالت تساوی شطرنج

به طور کلی بازی در 6 حالت مساوی می شود که به طور خلاصه عبارت است از :

  1. نداشتن نیروی کافی برای مات کردن : در این حالت دو بازیکن ، برای مات کردن بازی شطرنج به اندازه کافی نیرو ندارند.
  2. کیش دائم : در بعضی از حالات در بازی شطرنج ، وضعیتی رخ می دهد که یکی از بازیکنان می تواند به طور دائم کیش دهد ، بدون آنکه بتواند مات کند.
  3. پات : در این حالت شاه کیش نشده است ولی هیچ مهره ای نیز برای حرکت دادنندارد.
  4. پیشنهاد تساوی : همیشه و در طول مسابق شطرنج ، بازیکنان می توانند به یکدیگر پیشنهاد مساوی بدهند، البته مسلما همیشه حق پذیرفتن یا نپذیرفتن این پیشنهاد از طرف طرف مقابل محفوظ است..
  5. سه بار تکرار یک وضعیت : در بازی شطرنج اگر یک وضعیت مثلا هر دو طرف یک حرکت راپشت سرهم تکرار کنند ، سه بار یا بیشتر تکرار شود، بازی مساوی است.
  6. قانون 50 حرکت : اگر 50 حرکت بازی شود که طی آن *مهره ای زده نشده تعویضی صورت نگرفته و پیاده ای حرکت نکرده باشد *می توان ادعای تساوی کرد.

1- نداشتن نیروی کافی برای مات کردن

وقتی هیچ یک از دو بازیکن نیروی کافی برای مات کردن نداشته باشد؛ در آن صورت بازی مساوی می شود. در سه حالت این اتفاق رخ می دهد.

  • شاه در برابر شاه
  • شاه و اسب در برابر شاه تنها
  • شاه و فیل در برابر شاه تنها

شاه در برابر شاه

شاه در برابر شاه بازی مساوی است و بازی در همان لحظه به پایان می رسد.برای اینکه بتوانیم بر حریف پیروز شویم احتیاج داریم تا توانایی مات کردن شاه حریف را داشته باشیم و از آنجایی که شاه ها توانایی نزدیک شدن به همدیگه رو ندارند پس نمیتوانند برای یکدیگر تهدید بوجود بیاورند و بازی با کمبود نیروی کافی برای مات کردن مساوی میشود.

مساوی شدن 01

شاه و اسب در برابر شاه تنها

یک شاه و یک اسب به تنهایی نمی توانند شاه تنها حریف را مات بکنند پس بازی مساوی است.برای مات کردن در زمان هایی که تعداد مهره ها کمتر می باشد ما باید سعی کنیم تا شاه حریف را به گوشه های صفحه شطرنج بکشانیم تا تعداد خانه هایی که شاه حریف می خواهد برود کمتر باشد و شانس مات کردن بیشتر شود اما اگر یک اسب و یک شاه داشته باشیم و حریف فقط شاه داشته باشد حتی اگر شاه را به گوشه ها هم بکشانیم باز هم نمی توانیم مات کنیم و بازی مساوی است.

همچنین اگر هر بازیکن فقط یک شاه و یک اسب داشته باشند هم توانایی مات کردن شاه حریف را ندارند.

شاه و فیل در برابر شاه تنها

یک شاه و یک فیل هم نمی توانند به تنهایی نمی توانند یک شاه تنها حریف را مات کنند.دقیقا مثلا توضیحی که داده شد حتی اگر شاه را به گوشه صفحه شطرنج هم بکشانیم باز هم نمی توانیم شاه حریف را مات کنیم و هر بار که کیش بدهیم شاه توانایی فرار کردن دارد و در نهایت بازی مساوی است.

نکته: اگر هر بازیکنی فقط یک فیل و یک شاه داشته باشد و فیل ها در خانه های همرنگ هم قرار گرفته باشند باز هم هیچ کدام از بازیکنان توانایی مات کردن حریف را ندارند.

2- کیش دائم

طبیعتا هدف از بازی شطرنج کیش و مات کردن حریف است تا پیروز بازی بشویم اما ممکن است شرایط بازی به گونه ای دیگر رقم بخورد و شما به گرفتن مساوی هم راضی باشید، برای اینکه ممکن است در حال شکست باشید پس دنبال راه هایی برای گرفتن مساوی می گردید تا از شکست فرار کنید.

یک از راه های بسیار پر استفاده برای گرفتن مساوی که در باشگاه شطرنج ایران به هنرجویان آموزش داده می شود استفاده از کیش دائم است. کیش دائم یعنی یکی از دو شطرنج باز می تواند به طور دائم و همیشگی به شاه حریف کیش دهد بدون آنکه بتواند آن را مات کند. معمولا این وزیر است که کیش دائم می دهد. اما ممکن است فیل، رخ و اسب هم بتوانند این کار را انجام دهند.

نکته مهم : در کیش دائم تعداد کیش مهم نیست بلکه مهم این است که بتوان به صورت دائم به حریف کیش داد و حریف راه نجاتی از کیش های پرشمار ما نداشته باشد.

یعنی یکی از دو شطرنج باز می تواند به طور دائم به شاه حریف کیش دهد بدون آنکه بتواند آن را مات کند. معمولا این وزیر است که کیش دائم می دهد. اما ممکن است فیل، رخ و اسب هم بتوانند این کار را انجام دهند.

3- پات :

اگر شاه کیش نباشد و هیچ جایی هم نتواند برود و هیچ مهره ای هم برای حرکت دادن نداشته باشد و نوبت با او باشد شاه پات شده است. در واقع هیچ کاری نمی تواند انجام دهد. گاهی ممکن است شطرنجباز خود را در وضعیتی ببیند که هر چند نوبت بازی با اوست و شاهش در حالت کیش قرار ندارد، اما نمی تواند هیچ حرکتی را انجام بدهد.

هر حرکتی که بکند، شاهش کیش می شود. یک چنین حالتی پات نام دارد. و به بازیکنی که در این وضعیت قرار گرفته است می گوییم پات شده است. فرق بین پات مات، این است که در پات شاه در وضعیت کیش قرار ندارد؛ در حالی که در مات، شاه کیش شده است و نمی تواند از آن رهایی پیدا کند.

تفاوت پات و مات

در پات بازی مساوی می شود؛ حال آنکه در مات ، بازیکنی که شاهش در وضعیت کیش و مات قرار گرفته است، بازی را می بازد. پات تنها در مواقعی پیش می آید که بازیکن نتواند هیچ گونه حرکت قانونی انجام دهد. اگر شاه او نتواند حرکت کند، اما بتواند مهره های دیگر خود را حرکت بدهد، پات نشده است و باید با یکی از دیگر مهره هایش بازی کند؛ حتی اگر آن حرکت برای او خطرناک باشد و باعث باخت گردد.

در ابتدا ممکن است این طور به نظر بیاید که بین پات و مات تفاوتی وجود ندارد، زیرا در هر دو مورد شاه قادر به هیچ حرکتی نیست. اما در مات شاه در وضعیت کیش است و این بسیار مهم است. مات منجر به برد یا باخت می شود ولی پات باعث تساوی می شود. پات معمولا آخرین شانس برای بازیکنی است که دارد می بازد.

توجه داشته باشید که اگر در یک بازی، تعداد مهره های شما بیشتر از مهره های حریفتان باشد و فکر می کنید که می توانید به آسانی بازی را ببرید، نباید بدون توجه و دقت کامل به بازی بپردازید. زیرا ممکن است حریف شما با به وجود آوردن حالت پات از باختن فرار کند. از طرف دیگر اگر خود را در خطر باختن می بینید، سعی کنید تا حالت پات را ایجاد کنید زیرا روشن است که نتیجه مساوی، خیلی بهتر از باخت است!

پات اغلب نتیجه بروز یک اشتباه از طرف بازیکنی است که بر حریف خود برتری دارد. اما گاهی اوقات پایان منطقی یک بازی است که در آن هر دو بازیکن خوب بازی کرده اند. در کلاس های مدرسه شطرنج ایران، به نوآموزان توصیه می کنیم که همیشه حالت پات ، کیش یا کیش و مات را اعلان کنند؛ هر چند بر اساس قوانین بازی این کار اجباری نیست.

نکته:

خیلی از نوآموزان در کلاس های شطرنج که هنوز آموزش حرفه ای شطرنج، قوانین و اصول بازی شطرنج را نیاموخته اند، پات را با مات اشتباه می کنند در حالی که با هم یک تفاوت خیلی مهم دارند:

در پات شاه کیش نیست و جایی نمی تواند برود اما در مات شاه کیش است در واقع کیش و مات است. در زیر یک مثال از پات می بینیم:

4- پیشنهاد تساوی :

هر زمان یکی از شطرنجبازان خواست می تواند به حریف خود پیشنهاد تساوی دهد و در صورت پذیرفتن، بازی مساوی می شود اما اگر حریف نپذیرد باید بازی ادامه پیدا کند.
نکته مهم : هر موقع خواستید پیشنهاد تساوی دهید باید ابتدا حرکت خود را انجام دهید سپس آن را ثبت کنید و ساعت را بزنید و سپس پیشنهاد خود را بدهید. (در غیر اینصورت حریفتان می تواند به داور اعتراض کند.) در یک بازی می توان چند بار پیشنهاد تساوی داد.

5- سه بار تکرار یک وضعیت

اگر در جریان بازی سه بار( یا بیشتر)یک وضعیت تکرار شود(مثلا هر دو طرف یک حرکت راپشت سرهم تکرار کنند) بازی مساوی است.
نکته: باید به این نکته دقت کرده باشید که منظور سه کیش پشت سر هم نمی باشد و فقط سه بار تکرار یک وضعیت خاص می باشد که ممکن است در هرکدام از حرکت های بازی سه بار دقیقا مثل هم پیش بیاید مثلا یکی ممکن است در حرکت 25 بازی پیش بیاید و یکی در حرکت 31 بازی و دیگری در حرکت34 بازی بوجود بیاید که بازیکن باید طبق قوانین ادعا تساوی داور را صدا کند و ادعای سه بار تکرار وضعیت را انجام بدهد که داور بعد از رسیدگی وضعیت مشخص می کند ادعا تساوی درست بوده یا خیر.
نکته: برای ادعای تساوی سه بار تکرار وضعیت باید قبل از اینکه حرکت آخر خود را انجان بدهید آن حرکت را در برگه ثبت یادداشت کنید و بدون اینکه حرکت را بکنید داور را صدا بزنید و بگویید بعد از این حرکت که ثبت کردید سه بار تکرار وضعیت بوجود می آید.
پیشنهاد می کنیم حتما فیلم های حالت تساوی که در پایین صفحه گذاشته شده را نگاه کنید تا با مثال های بیشتر موضوع را کاملا درک کنید.

مثال ویدئویی تساوی با 3 بار تکرار وضعیت

در بازی بالا همانطور که مشاهده می کنید بازیکن سفید از حریف خود یک فیل جلو است، اما به دلیل قرار گرفتن در تنگی زمان حرکات دقیق را انجام نمی دهد و بازیکن سیاه به دلیل اینکه عقب است به مساوی هم راضی و به دنبال آن است. در این بازی اگر دقت کنید در ثانیه 29 فیلم سیاه حرکت (مهره شاه را به خانه e5 می برد) Ke5 را انجام می دهد که دفعه اولی است که این پوزیسیون بوجود می آید.
در ادامه سفید با رخ کیش می دهد و سیاه Kf6 می کند (مهره شاه را به خانه f6 می برد) و سفید Rf1 انجام میدهد (مهره رخ را به خانه f1 می برد) و سیاه برای بار دوم Ke5 را انجام می دهد (مهره شاه را به خانه e5 می برد). سفید با رخ کیش می دهد و سیاه Kf4 انجام میدهد (مهره شاه را به خانه f4 می برد) و بعد از Rf1 سفید (رخ به خانه f1) سیاه به درستی ادعای تساوی با سه بار تکرار وضعیت را می کند، زیرا در صورت حرکت Ke5 (شاه به e5) این وضعیت برای بار سوم بوجود آمده است. همانطور که در فیلم مشاهده کردید بازیکن سیاه قبل از انجام حرکت ساعت را متوقف می کند و داور را فرا می خواند و می گوید بعد از Ke5 (شاه به e5) سه بار تکرار وضعیت بوجود آمده است.

6- قانون 50 حرکت :

اگر 50 حرکت بازی شود که طی آن *مهره ای زده نشده تعویضی صورت نگرفته و پیاده ای حرکت نکرده باشد *می توان ادعای تساوی کرد. ( به عنوان مثال گاه در بازی های نوآموزان در آموزشگاه های شطرنج پیش می آید که یک طرف شاه تنها دارد و طرف دیگر وزیر دارد که باید در 50 حرکت بازی را ببرد وگرنه بازی مساوی است.)

اولین قهرمان غیررسمی جهان روی لوپز (roy lopez) نام دارد و ازسال ۱۵۷۰ تا ۱۵۷۵ به عنوان برترین بازیکن شناخته شد. روی لوپز یک کشیش اسپانیایی بود و در سفری که به ایتالیا رفت تمام بازیکنان سرشناس ایتالیا را با قدرت تمام مغلوب کرد.

شروع بازی اسپانیایی (روی لوپز) منسوب به اوست و قانون ۵۰ حرکت برای تساوی به پیشنهاد وی میباشد. لوپز درسال ۱۵۳۰ میلادی متولد و در سال ۱۵۸۰ وفات یافت.

***** نکته مهم : کسی که وضعیت برنده دارد هیچ وقت نباید تمایل به گرفتن مساوی داشته باشد و می توان گفت که طرف بازنده یا طرفی که امتیاز عقب است بهتر است مساوی کند. *****

تمارین، مسائل و مثال های مساوی در شطرنج + عکس و ویدئو

در تمارین زیر، موقعیت های برای شما در نظر گرفته شده است که شما در بازی شطرنج از حریف خود عقب هستید یا در موقعیت باخت هستید و باید سعی کنید از این موقعیت خارج شوید و با مساوی کردن بازی شطرنج ، خود را نجات دهید .در مثال های زیر بازی را مساوی کنید:(نوبت حرکت با توجه به دایره های کنار شکل است)

* توضیح برای اولین شکل سمت راست:در این لحظه سیاه حرکت Qe8را انجام داده و برای سفید مساوی را پیدا کنید.

پاسخ مسئله شماره 1 شکل بالا چپ : مساوی در شطرنج با کیش دائم

1….Ra2+
2.Kf1Ra1+
3.Kf2Ra2+

در دایگرام فوق از نظر امتیازی سفید 19 امتیاز دارد و سیاه فقط 5 امتیاز دارد و از آن جایی که سیاه در حال باخت می باشد دنبال راهی برای مساوی گرفتن است و به این نکته دقت کرده است که سوارهای سفید توانایی دفاع از شاه را ندارند پس با استفاده از کیش دائم می تواند بازی را مساوی کند. سیاه ابتدا با Ra2+ به شاه سفید کیش می دهد و بعد از اینکه شاه سفید به خانه f1 رفت ، دوباره در خانه a1 کیش می دهد و به همین ترتیب هربار که شاه سفید از کیش حرکت کند دوباره به آن کیش می دهد.

پاسخ مسئله شماره 2 شکل بالا راست : بازی جهانی و مساوی با کیش دائم

1….Qe8
2.Qxh6+Kg8
3.Qg5+Kh8
4.Qh6+

این شکل که از بازی الکساندر آلخین و امانوئل لاسکر دو نفر از قهرمانان جهان انتخاب شده بعد از حرکت Qe8 سیاه بازی با کیش دائم مساوی شده است.

بعد از اینکه سیاه وزیر خود را به خانه e8 می برد سفید می تواند با وزیر مهره h6 را بزند و به شاه کیش بدهد و شاه سیاه مجبور به فرار از کیش می باشد و بعد از آن سفید مجددا با وزیر به خانه g5 می رود و به شاه سیاه کیش می دهد.

در این لحظه شاه سیاه نباید به خانه f7 برود زیر مات می شود پس مجبور است به خانه h8 برود و سفید دوباره مثل قبل کیش دائم می دهد.

می توانید در شکل زیر کل این بازی شطرنج زیبا بین این دو قهرمان و شطرنج باز برتر دنیا را با امکان دیدن تمام حرکات در هر لحظه رصد کنید.

پاسخ مسئله شماره 3 شکل وسط چپ : حریف بازی عقب افتاده را با کیش دائم مساوی می کند

1.Nc7+Kb8
2.Na6+Ka8
3.Nc7+

سفید بازی عقب را با کیش دائم مساوی می کند. سفید ابتدا با اسب به خانه c7 می رود و به شاه سیاه کیش می دهد اگر وزیر سیاه ، اسب را بزند سفید می تواند با شاه او را بزند و با کمبود نیروی کافی بازی مساوی می شود. پس وقتی سفید با اسب کیش داد شاه سیاه از کیش فرار می کند و سفید مجددا با اسب به خانه a6 می رود و کیش می دهد و وقتی شاه فرار کرد مثل قبل دوباره کیش می دهد.

پاسخ مسئله شماره 4 شکل وسط راست : حریف بازی شطرنج بازنده را با کیش دائم مساوی کند

1.Ne8+Re6
2.Nc7+Kf6
3.Ne8+

سفید توانسته بازی بازنده را با کیش دائم مساوی کند. در این بازی شطرنج ، سفید با اسب به خانه e8 می رود و ضمن دفاع از رخ به شاه حریف کیش میدهد و شاه سیاه مجبور است به تنها خانه ممکن یعنی e6 برود و سفید دوباره با اسب به خانه c7 برمی گردد و به شاه سیاه کیش می دهد و سیاه دوباره مجبور است فقط به خانه f6 برود و سفید دوباره راه قبل را تکرار می کند.

پاسخ مسئله شماره 5 شکل پایین سمت چپ : مساوی با کیش دائم ، به وسیله اسب

1….Ng8+
2.Ke8Nf6+
3.Ke7Ng8+

در این بازی هم سیاه توانسته بازی که عقب است را با کیش دائم که بوسیله اسب می دهد مساوی کند. سیاه ابتدا با اسب به خانه g8 می رود و به شاه سفید کیش می دهد.

درصورتی که شاه سفید از رخ خود فاصله بگیرید سیاه می تواند با زدن رخ بازی را مساوی کند و اگر شاه سفید به خانه e8 برود تا از رخ محافظت کند اسب سیاه دوباره به خانه f6 می رود و به شاه کیش می دهد و بعد از شاه e7 سیاه مانند قبل کیش دائم می دهد.

پاسخ مسئله شماره 6 شکل پایین سمت راست : استفاده از ضعف قلعه سیاه و به تساوی کشیدن بازی شطرنج

1.Qg5+Kh8
2.Qf6+Kg8
3.Qg5+

در این شکل سفید برای اینکه خود را از باخت نجات بدهد از ضعف قلعه سیاه استفاده کرده و با استفاده از کیش هایی که با وزیر داده است بازی را مساوی کرده است.سفید ابتدا به وزیر به خانه g5 رفته است و به شاه سیاه کیش داده است و شاه سیاه فقط مجبور است به خانه h8 برود و سفید با وزیر به خانه f6 رفته و دوباره به شاه سیاه کیش داده است و شاه سیاه فقط مجبور است به خانه g8 برود و سفید مجددا با وزیر g5 کیش دائم داده است.

تمامی مطالب فوق متعلق به باشگاه شطرنج ایران می باشد. کپی مطالب با حفظ منبع بلا مانع می باشد.
شطرنج ایران ، خانه و مدرسه تخصصی شطرنج در ایران


مقالات دیگر آموزش شطرنج مرتبط با این مقاله :

آموزش کامل بازی شطرنج (کاملا رایگان، 100% تضمینی)

فیلم آموزش شطرنج رایگان برای کودکان

بهترین کلاس آموزش شطرنج کودکان و نوجوانان در ایران در سال 1400


سوالات متداول درباره تساوی در شطرنج

آیا پات همان مساوی در شطرنج است؟

هر پاتی ، مساوی است ولی هر مساوی، پات نیست. در واقع در 6 حالت بازی مساوی می شود که پات یکی از آن شش حالت است

آیا قانون 16 حرکت شاه در شطرنج درست است؟

خیر! قانون 16 حرکت شاه در شطرنج وجود ندارد و در واقع درست آن قانون 50 حرکت است که در آموزش بالا توضیح آن به طور کامل داده شد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا